________________
827
,હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
માન્યતાને આગળ કરીને કહે કે જે વ્યક્તિ થાપણ મૂકી ગઈ હતી, તે તો બીજી જ ક્ષણે નાશ પામી છે, હવે તે આજે ક્યાં છે? આમ થાપણને
ઓળવી પણ નાંખે. આવા બધા દોષો ક્ષણિકવાદમાં રહેલા છે માટે તે માન્ય કરવા યોગ્ય નથી.
હવે ક્ષણિકવાદી એવો કુતર્ક પણ કરે કે આત્માને ક્ષણિક એટલા માટે માનીએ છીએ કે તેમાં કોઈ પ્રકારના રાગ કે સ્નેહ બંધાઈ ન જાય. કોઈ પણ તત્ત્વને સ્થાયી માનીએ એટલે તેમાં સ્નેહ અથવા મોહ ઉત્પન્ન થયા વિના રહે નહિ. માટે અમારો ક્ષણિકવાદ બરાબર છે. તો તેના ઉત્તરમાં સિદ્ધાંત પક્ષ જણાવે છે કે આત્મ દર્શન એ રાગ કે મોહનું કારણ નથી પણ આત્મામાં રહેલ રાગમોહનીય કર્મનો ઉદય એ રાગ થવામાં નિમિત્ત કારણ છે અને આત્માનો અવિવેક તે ઉપાદાન કારણ છે. જો રાગને ઉત્પન્ન થવામાં કર્મના ઉદયને કારણે નહીં માનો તો તમારા રામ્ય દર્શનમાં તેમજ ક્ષણિકવાદમાં પણ તમને રાગ બંધાયા વિના રહેશે નહિ. કારણકે નૈરામ્ય દર્શન સાચું છે, સારું છે. ક્ષણિકવાદ જ શ્રેષ્ઠ છે એવી માન્યતા તો તમને છે જ અને આ માન્યતાને કારણે તમને તેમાં રાગ થશે જ માટે આત્માને ક્ષણિક માનવા છતાં તમે રાગથી છૂટી શકશો નહિ માટે ક્ષણિકવાદની તમારી માન્યતા આધાર વિનાની હોવાથી પોકળ છે.
છતાં દ્રવ્યના આધારને ઊભો રાખી, પલટાતા પર્યાય પૂરતી ક્ષણિકવાદની માન્યતાના આલંબને, પલટાનારા પર્યાય પાછળ પાગલ નહિ બનતા નિત્ય ધ્રુવ એવા આત્મદ્રવ્યમાં કરી શકાતું હોય છે. આમ બૌદ્ધોના ક્ષણિકવાદને વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત કરવાની સાધના પૂરતો અપનાવી શકાય છે કારણકે બાર ભાવનામાંથી એક ભાવના અનિત્ય ભાવના પણ છે.
સતુ-અસને જાણવું તે બુદ્ધિ છે. હેય-ઉપાદેયના વિવેક પૂર્વક સત્-અસને જાણવું અને
સની પ્રાપ્તિની સાધના કરવી એ “સદ્ગદ્ધિ’ છે.
