________________
821
821
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
કપ
દૃષ્ટિથી વંચિત રહે છે. આગ્રહવાળા બનવાથી ગુણ ગ્રાહી દૃષ્ટિ અપનાવી શકતા નથી અને તેથી સાધનામાર્ગથી વંચિત રહે છે. એટલે જાણે-અજાણે પણ વિરાધકભાવ કેળવી બહુલતયા સંસાર સાગર તરી શકતા નથી. અજ્ઞાનનો-મિથ્યાજ્ઞાનનો આ જ પ્રભાવ છે કે ધર્મ કરવા છતાં, ઘર બાર છોડવા છતાં, ત્યાગી, સંન્યાસી બનવા છતાં સંસારની પકડમાંથી છૂટી શકતા નથી.
એકાંતે આત્માને નિત્ય માનવાથી પણ દૂષણ આવે છે, તે હવે બતાવે છે.
એક કહે નિત્યજ આતમ તત્ત, આતમ દરસણ લીનો ક્ત વિનાશ અતાગમ દૂષણ, નવિ દેખે મતિ હીણો..મુનિ સુવત..૪.
અર્થ આત્મદર્શનમાં લીનતાની રુચિવાળો કોઈક અદ્વૈતવાદી કહે છે કે, આત્મા એકાંતે નિત્ય છે કેમ કે આત્મા સ્વરૂપમાં નિમગ્ન છે. આમ માનનારાને કૃતવિનાશ અને અકૃતાગમ નામના બે દૂષણ આવે છે, તેને બુદ્ધિહીન એકાંત વાદી જોઈ શકતો નથી. '
વિવેચનઃ અદ્વૈતવાદી માને છે કે આત્મા હંમેશા પોતાના સ્વરૂપમાં લીન છે, તેથી તે પોતે નિત્ય છે અર્થાત્ સર્વદા એક જ સ્થિતિમાં રહેવાવાળો છે. જેમ ચંદ્રનું પ્રતિબિંબ પાણીથી ભરેલા અનેક ભાજનોમાં પડે છે, તેમ બ્રહ્મનું પ્રતિબિંબ માયામાં પડે છે પણ બ્રહ્મ પોતાના સ્વરૂપમાં અખંડ એકસપણે લીન છે, પ્રતિબિંબમાં થતા વિકારોથી આત્મા અબાધિત છે કે જેમ પાણીથી ભરેલા ભાજનોમાં પડતા ચંદ્રના પ્રતિબિંબોથી બિંબ સ્વરૂપ ચંદ્ર બાધિત થતો નથી.
આવી રીતે આત્માને એકાંતે નિત્ય માનનારા અને સદાને માટે
દશ્ય નૈમિત્તિક દર્શનના આકારો છે તે અનિત્ય છે. જ્યારે દર્શન, દર્શનને આકાર આપે-દષ્ટિ જ્યારે દષ્ટિને ઘડે ત્યારે દૃષ્ટિ-દર્શન નિત્યતાને પામે છે.
