________________
શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીજી 810
જો વ્યવહારે પુરુષને-શુદ્ધ ચેતનને કર્તા ન માનો, તો સમગ્ર વિશ્વમાં લોકોને ખોટા કામ કરવાનો છૂટો દોર મળે. લોક એમ જ કહે કે હું શું કરું? હું કાંઇ થોડા હિંસાદિ પાપો કરું છું ? મારી પ્રકૃતિ કરે છે. હું તો માત્ર પ્રકૃતિ જે કરે તેને જોઈ રહ્યો છું! આમ પાપમાં પ્રવર્તે છતાં પોતે ખોટું કરે છે એમ ન માને તો ધીઠુ બનીને લોકો દુર્ગતિમાં જાય. આખા દેશ અને વિશ્વમાં અરાજકતા, અવ્યવસ્થા, અમાનવતા, અસદાચાર, ઉન્માર્ગ ફેલાય. લોકો ત્રાહિમામ્ પોકારે. મર્યાદા ભંગ થાય. સન્માર્ગ નાશ પામે.
સાંખ્યના મતે પ્રકૃતિને સર્વથા જડ અને પુરુષને સર્વથા અકર્તા માનતા આ મોટો દોષ આવે છે માટે સાંખ્યની દૃષ્ટિ આધ્યાત્મિક શૈલિથી સાચી હોવા છતાં વ્યવહારુ ન હોવાથી એટલે કે અન્ય નય સાપેક્ષ ન હોવાથી નયાભાસમાં જાય છે અને તેથી પ્રમાણ રૂપ પણ ન બનતાં પ્રમાણાભાસ રૂપ બને છે.
વ્યવહારમાં પણ રસ્તામાં બે માણસો લડતા હોય અને તમે માત્ર જોવા માટે જ ઊભા રહો તો તેટલા માત્રથી તમે દોષિત ઠરો છો. તમે જોવાં ઊભા રહ્યા એટલા માત્રથી લડનારા તમને કોર્ટમાં ઢસડી જાય અને સાક્ષી તરીકે ઊભા રાખી શકે છે. તે વખતે તમે ના કહી શકો નહિ. જો કોર્ટમાં સાક્ષી તરીકે ન ઢસડાવું હોય તો ત્યાં ઊભા જ ન રહો. જોવાનું પણ ન રાખો તો તમે સર્વથા નિર્દોષ કહેવાઓ. તેમ પુરુષે પ્રકૃતિના પેંગડામાં પગ નાંખ્યો એટલા માત્રથી તે પ્રકૃતિના જે જે કાર્યો હોય તેમાં પોતે દોષિત તરીકે ગણના પામે અને તેથી પ્રકૃતિએ કરેલું કાર્ય તેનાથી બંધાયેલુ કર્મ જ્યારે ઉદયમાં આવે ત્યારે તે જ આત્માને પ્રકૃતિનો સ્વાંગ સજીને બીજા ભવોમાં ભોગવવું પડે.
જ્ઞાન એ પ્રેમ છે. જ્ઞાન એ પ્રકાશ છે. જ્ઞાન એ જ્યોત છે. જ્ઞાન એ આનંદ છે.
માટે જ જ્ઞાનને પ્રેમ, પ્રકાશ, જ્યોત અને આનંદ સ્વરૂપ વ્હેલ છે.
