________________
425
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
વાસુપૂજ્ય જિન, ત્રણ ભુવન સ્વર્ગ, પૃથ્વી, પાતાળ અથવા ઉર્ધ્વલોક, તિર્થાલોક, અધોલોકના સ્વામી ઘણા ઘણા નામથી ઓળખાતાં, વિશ્વવિખ્યાત એવા, પરભાવ અથવા પરપરિણામને નમાવીને પરમ પારિણામિકભાવથી યુક્ત સ્વભાવી છે.
જે ચેતના સહિત, સચેતન છે તે ત્રણ પ્રકારે છે. એક જે નિરાકાર સચેતન છે, તે સિદ્ધપદે બિરાજમાન, અદેહી, સિદ્ધાત્મા છે. બીજા જે સાકાર સચેતન છે, પણ કર્તૃત્વ ભોક્તત્વથી રહિત માત્ર જ્ઞાતા-દૃષ્ટા છે એવા જિન, કેવળી, સદેહી એવા અરિહંત-પદે બિરાજમાન અરિહન્ન પરમાત્મા અને સામાન્ય કેવળી, સદેહી અરિહન્તો તથા ત્રીજા સશરીરી જે કર્મ કરનારા અને કર્મના ફળના કામી એટલે કે ઇચ્છુક, કર્તૃત્વ-ભોતૃત્વ થી યુક્ત સંસારી જીવાત્માઓ છે.
લક્ષ્યાર્થ-વિવેચન ઃ બારમા શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી જે ત્રણેય લોક, ઉર્ધ્વલોક એટલે સ્વર્ગ, તિલ્ડ્રલોક એટલે મૃત્યુલોક અર્થાત્ પૃથ્વી અને અધોલોક એટલે પાતાળલોક એમ ત્રણેય ભુવનના સ્વામી ત્રિભુવનપતિ છે અને વાસુ એટલે દેવોને પણ પૂજ્ય છે; એ જ સાચા ત્રિભુવનનાયક ત્રિભુવનધણી છે.
એઓશ્રી ત્રિભુવનસ્વામી હોવા છતાં પણ, પોતે પોતાના અનંતાનંત જ્ઞાનાદિ સ્વગુણોના પરિણમનમાં અભેદરૂપે સહજભાવે ક્ષાયિકભાવે પરિણામી હોવાથી અસ્તિત્વગુણે કરીને ઘનનામી છે. કર્મને પ્રવેશ કરવા કોઈ વિવર (બાકોરું-છિદ્ર) રહે નહિ એવા ઘનત્વને ધારણ કરેલ હોવાથી પણ એઓશ્રી ઘનનામી છે. એ ઘણા-ઘણા જુદા-જુદા આત્મગુણોથી ઓળખાતા આત્મનામી છે, તેથી અનામી છે.
એ સાથે જ પોતાના કેવળદર્શન અને કેવળજ્ઞાનમાં દેખાતાં ને
પુદ્ગલમાં રાગાદિ ભાવે પ્રવૃત્તિ ન કરવી તે જ્ઞાનીનું મૌન છે.
