________________
785
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
સદ્ગતિ મળે છે, જે પરંપરાએ પરમલોકને પમાડનારી છે.
રાવણ ત્રણ ખંડના સામ્રાજ્યનો માલિક પ્રતિવાસુદેવ હતો. તેના અંતેપુરમાં મંદોદરી જેવી પટરાણી હતી તેમજ બીજી અનેક રાણીઓ હતી. છતાં એક સીતાની પાછળ કામલંપટ બનીને લક્ષ્મણજી અને રામચંદ્રજી સાથે ભયંકર યુદ્ધ કર્યું. અનેક માનવોનો યુદ્ધમાં સંહાર થયો, અનેક પશુઓ મૃત્યુ પામ્યા છતાં તે સીતાને ભોગવી શક્યો નહિ અને અંતે નરકનો અતિથિ બન્યો.
વેદના ઉદયથી મળતું કામભોગનું સુખ; પરાધીન, અસ્થાયી, ક્ષણિક છે અને આપાત મધુર છે પણ વિષાકમાં અતિ દારૂણ હોય છે. જ્યારે ગુણોથી ઉત્પન્ન થતું ચિત્તપ્રસન્નતા અને સમતાનું સુખ આદિ-મધ્ય અને અંત ત્રણેમાં સુખદાયક છે. એ સ્વાધીન, સ્થાયી અને શાશ્વત છે.
વેદના ઉદયની ભયંકરતા સમજાવતાં આદિ શંકરાચાર્ય સ્વરચિત ભજ ગોવિન્દમાં લખે છે –
नारीस्तनभरनाभिनिवेशं, मिथ्यामायामोहावेशम् ।
एतन्मांसवसादिविकारं मनसि विचिन्तय वारंवारम् ।।
'
નારીના ભરાવદાર સ્તન અને મનોહર નાભિ વગેરેનું સૌંદર્ય માયામોહના મિથ્યા આવેશને જન્માવનાર છે. ભલા! આ નારીદેહ તો માંસ અને ચરબી વગેરેનું હાડપિંજર-જ છે. એમ મનમાં વારંવાર વિચાર કર અને ગોવિંદને ભજ, ગોવિંદને ભજ!
તૃષ્ણાની જેમ કામ પણ માણસની સુખશાંતિનો પરમ શત્રુ છે. કામ શબ્દના ઘટક બે અવયવો છે; ‘ક' અને ‘આમ’. તેમાં ‘ક' એટલે સુખ અને ‘આમ’ એટલે રોગ અથવા કાચું. જે ભોગ સુખરૂપે પ્રતીત થાય
કર્મના વિપાકોદયને ભોક્તાભાવે વેદવું નહિ; તેનું જ નામ સંવરતત્વ અને નિર્જરાતત્વ છે.
