________________
શ્રી મલ્લિનાથજી
અંતર્ગત દર્શનમોહનીયના ક્ષય પછી હવે ચારિત્રમોહનીયના ક્ષયની વાત અત્રે કરે છે. મોહનીયની પ્રકૃતિ બે વિભાગમાં વહેંચાયેલી છે. એક દર્શનમોહ, જેને મિથ્યાત્વમોહ પણ કહેવાય છે અને બીજો ચારિત્રમોહ; આમ બે પ્રકાર છે. દર્શનમોહ દૃષ્ટિ ઉપર અંધાપો લાવે છે જ્યારે ચારિત્રમોહ સમ્યગ્ આચરણા-આત્મસ્થિરતામાં અંતરાય ઉભો કરે છે. કષાયો અને નોકષાયો એ ચારિત્રમોહ વિભાગમાં આવે છે. હાસ્ય, રતિ, અરિત, શોક, ભય, દુગંછા આ બધા નોકષાયો છે. ત્રણ વેદ પણ નોકષાયમાં આવે છે. એ ત્રણ વેદરૂપ સ્ત્રી-પુરુષ-નપુંસક વેદને ત્રણ દાંત વાળી દંતાળી એઢલે કે પામર કરસાલી કહીને સંબોધેલ છે. અથવા તો સમ્યગ્ મતિ-શ્રુતજ્ઞાન રૂપી દંતાળી એટલે કરસાલી કર્મમલરૂપી કચરાને આત્મદ્રવ્યરૂપી ધાન્યથી જુદો પાડીને દૂર કરે છે.
776
•
જો ભીતસ્માં કષાયો બળવાન હોય તો નોકષાયો કષાયોને ઉદીપ્ત કરવામાં સહાયક બની શકે. તો નોકષાયો કર્મબંધરૂપ ખેતીની વૃદ્ધિ કરવા સમર્થ બની શકે પણ હે પ્રભો! આપે તો પહેલેથી જ કષાયોનો નાશ કર્યો છે એટલે તેના વિના પામર બનેલા આ નોકષાયોનું આપની આગળ કાંઇ ચાલતું નથી. એ હાથી પાછળ ભસતા કૂતરા જેવા છે.
નોકષાય સંબંધમાં શાસ્ત્રપાઠ છે
कषाय सहचरित्वात्, कषाय प्रेरणादपि ।
कषाय परिणामाच्च, नोकषाये कषायता ।।
કષાયના સહચારી હોવાથી, કષાયને પ્રેરણા કરનાર હોવાથી તેમજ કષાય પરિણામ રૂપ જ હોવાથી નોકષાયને કષાયો જાણવા, નોકષાય એ કષાયોને પ્રદીપ્ત કરનાર ઉદ્દીપક-catalystic agent છે.
જે વસ્તુ પર હોય તે દુઃખરૂપ અને અનિત્ય હોય.
