________________
773
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
સેન્ટરમાં રહી પરિઘ પર રહેલાના ભાવોને-વિચારોને સ્વીકારે અને સમાધાન કરે અને સમાધાન આપે, મૂટિની પૂર્તિ કરી આપે.
મનમાં પડેલી કોઈપણ જાતની છાપ કે એ છાપને આકાર આપવાનો પુરુષાર્થ એ સાધના નથી. મન છાપ વગરનું બને, એના પર કોઈ પણ જાતની છાપો ન રહે, છાપોને સાકાર કરવાની પ્રક્રિયા ન રહે એ સાધના છે – મન ચિત્રામણ વિનાનું સાફ સ્વચ્છ હોવું જોઈએ.
ચિત્તમાં ઊઠતી તરહ તરહની વૃત્તિઓથી ચૈતન્યતત્ત્વ એ ભિન્ન છે; એવી સ્વસંવેદન સભર પ્રત્યક્ષ અનુભૂતિ એ વીતરાગદેવનો ગુહ્યતમ માર્ગ છે. જીવનમાં બનતી પ્રત્યેક ઘટના તટસ્થપણે શાંતિથી સાક્ષીભાવે જોવામાં આવે, તો પ્રત્યેક પ્રસંગ કાંઈ ને કાંઈ બોધ આપીને જાય છે જીવન ધન્વોથી ભરેલું છે પણ સાથે સાથે જ્યાં કોઈ દ્વન્દ નથી એવું એક નિદ્ધ કેન્દ્ર પણ અંતરમાં છે, તેનું નામ જ ચૈતન્ય કેન્દ્ર છે. તેમાં કરવાનું છે. પર્યાય શાયકમાં ભળી જાય અને જ્ઞાયકમય બની જાય ત્યારે ચૈતન્ય જ્યોતિના દર્શન થાય છે.
અહંકારના કારણે જીવને કરવા પર ભાર પડે છે એટલે એને ઘર્મનું ક્રિયાત્મક સ્વરૂપ સમજાય છે. ધર્મનું અસલી સ્વરૂપ હોવામાં છે માટે તેમાં ઉપયોગનું સ્થિર થવું તે પરમ ધર્મ છે. મૂળભૂત અસ્તિત્વ તો પરમ પરિણામિકભાવે વર્તમાન જે ત્રિકાળી છે એમાં તમે શું કરી શકશો? અસ્તિત્વ અક્રિય છે એ અર્થમાં જોઈએ તો અસ્તિત્વમાં કોઈ પણ ક્રિયા ન હોવા બરાબર છે. આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપનું ભારોભાર અજ્ઞાન હોવાના કારણે જીવને આ તથ્ય બરાબર સમજાતું નથી.
અંદરમાં જ્યારે વિષય-કષાયના બળથી પ્રેરિત વૃત્તિઓ ઉઠે
જ્યાં ચૈતન્ય શક્તિ છે ત્યાં વેદન શક્તિ છે.
