________________
શ્રી શ્રેયાંસનાથજી
422
જીવનવ્યવહાર છે. સાધુ-સાધ્વી તે વેશ-પરમાત્મા છે. એ પરમાત્માના પ્રતિનિધિ છે. એમનું જીવન આજ્ઞા પરમાત્મા છે. ક્રિયા એ અનુષ્ઠાન પરમાત્મા છે. મૂર્તિ એ રૂપ પરમાત્મા છે જે કાયયોગની સ્થાપના છે.
વાસ્તવિક રીતે મૂર્તિમાં આપણે અમૂર્તિની સ્થાપના કરવાની છે. નામમાં અનામીની સ્થાપના કરવાની છે. આપણે અનાદિથી આકાર લઈ લઈને, આકાર આપી આપીને, આકારો વચ્ચે સાકારીપણે જીવતા આવ્યા છીએ, તેથી નામ અને રૂપથી જ પરિચિત છીએ. વ્યક્તિ જે ભાષા સમજતી હોય અને જેનાથી માહિત હોય તે જ ભાષામાં, તેની જ રીતે વાત કરીને, તેને સમજાવી શકાતી હોય છે. માટે જ અનામી અને અરૂપીની, નામ અને રૂપમાં સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેના દ્વારા આપણે અનામી અને અરૂપીને ગ્રહણ કરી શકીએ. આ વાત જો સમજાઈ જાય તો મૂર્તિ અને મૂર્તિપૂજાનું મહાભ્ય હૈયે આવે.
આ માટે થઈને જ પૂજ્ય દેવચંદ્રજી મહારાજા એનું સમર્થન કરતાં શ્રી પદ્મપ્રભજિન સ્તવનમાં જણાવે છે... “આત્મસિદ્ધિ કારજ ભણી રે લાલ, સહજ નિયામક હેતુ રે વાલેસર; નામાદિક જિનરાજના રે લાલ, ભવસાયર મહાસેતુ રે વાલેસર.”
આમ નામનિક્ષેપ સ્મરણ કરાવે છે, સ્થાપનાનિશેપ આકર્ષણ કરાવે છે, દ્રવ્ય નિક્ષેપ પ્રેરક બને છે તો ભાવનિક્ષેપ તાદામ્ય સાધે છે. | માટે જ પ્રસ્તુત સ્તવનમાં જણાવ્યા પ્રમાણે ભાવ સહિતના ચારે નિક્ષેપ ઉત્તમ છે. અહીં ભાવ નિરપેક્ષ નામાદિને છોડવાની વાત છે. આ વાતની સુસ્પષ્ટતા માટે જ, અધ્યાત્મ શબ્દને સાધનામાં યથાર્થ સમજી શકાય તે હેતુસર સાત નયની વિસ્તૃત વિચારણા અત્રે કરવામાં આવી છે. એ વિચારણાને અનુસરવાથી અધ્યાત્મના આભાસથી વેગળા થઈ શકાય એમ છે.
પુણ્ય-પાપ-આશ્રવ-સંવર-નિર્જર-બંઘ-મોક્ષ એ જીવના દ્રવ્યના નહિ પણ પર્યાયના લક્ષણો છે.
