________________
733
135
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
ન
તણાયેલો હોવાથી તે સમાધાન કરી શકતો નથી. વિપરીત સંયોગોમાં સમભાવે નિકાલ તે જ કરી શકે કે જેને તે સંયોગોમાં પોતે ભૂતકાળમાં કરેલી ભૂલ દેખાય અને તે ભૂલના પ્રભાવે વર્તમાન સંયોગ પ્રાપ્ત થયેલો દેખાય. આવેલા વિપરીત સંયોગોમાં નિમિત્ત બનનાર સર્વથા નિર્દોષ દેખાય તો જ ત્યાં સમાધાન, સમભાવે નિકાલ, સમાધિ વગેરે ટકી શકે, એ માટે આ બધામાં પોતાના શુદ્ધાત્મ સ્વરૂપનો ખ્યાલ, રૂચિ વગેરે હોવા ખૂબ જરૂરી છે.
પરમારથનો પંથ એટલે નિશ્ચય નયનો માર્ગ. તેને કહેનારા એકમાત્ર આત્મતત્ત્વની જ રૂચિવાળા હોય છે. આત્મતત્ત્વની રૂચિ તીવ્ર બનતાં જીવ ગ્રંથિભેદ દ્વારા સમ્યકત્વને પામે છે. આત્મતત્ત્વને અનુભવે છે. સમ્યગ્રદર્શન એ જીવનની એક મૌલિક ઘટના છે, જેમાં તે પોતે સ્વયં જેવો છે તેવો સમગ્રપણે પોતાને જાણી લે છે. તે માટે ઉપયોગને સ્વરૂપના ખલમાં ઘૂંટવો પડે છે. વૃત્તિઓના વંટોળ જીવના ઉપયોગને ડહોળી રહ્યા છે. વૃત્તિઓના વંટોળ ભલે રહ્યા પણ તું વૃત્તિ નથી, વૃત્તિનો અષ્ટા નથી, વૃત્તિનો ભોક્તા નથી, વૃત્તિનો સ્વામી નથી. વૃત્તિ એટલે અંતઃકરણનો પરિણામ. એ તારી હાજરીમાં ઉઠે છે, એ વાત સાચી પણ એ વૃત્તિ તારું સ્વરૂપ નથી. તું
સ્વરૂપમાં ડૂબકી માર તો વૃત્તિઓ બહાર રહી જશે. સ્વ એટલે ચૈતન્ય, ચિતિ શક્તિ તેમાંથી વહેતો રસ તે શુદ્ધ જ્ઞાન અને શુદ્ધ આનંદ. તેને વહેતો કરનારી જે ઉપયોગની ધારા તેજ સ્વરસવાહિતા છે-આત્મરસ વાહિતા છે.
જ્યારે ચેતના પ્રવાહ પોતાના સ્વામી ચૈતન્યદેવને ગાઢ આલિંગે છે ત્યારે સંસાર નિરાધાર બની તૂટી પડે છે. કાંઈક થવાની અને કાંઈક કરવાની જે તીવ્ર ઈચ્છા છે તે જ વૃત્તિ છે. અહંકારમાંથી જન્મેલી આ
અજ્ઞાન એટલે જ્ઞાનની વિકૃતિ ! અર્થાત્ પ્રકૃતિની વિકૃતિ. વૃત્તિને પલટાવવાથી અજ્ઞાન જાય છે.
