________________
શ્રી અરનાથજી
130
પરમારથ પંથ જે કહે, તે જે એક સંત રે, વ્યવહારે લખ જે રહે, તેહના ભેદ અનંત રે. ધરમ પરમ..૬
અર્થ પરમારથનો પંથ એટલે નિશ્ચયનયનો માર્ગ જે કહે છે તેઓ એકમાત્ર શુદ્ધાત્મ તત્ત્વની તંત એટલે વિચારણામાં જ રીઝે છે અને તેમાં જ ખુશી અનુભવે છે.
જ્યારે વ્યવહારની દૃષ્ટિએ જોતાં તો આત્માના દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, અવ્યાબાધ વગેરે અનંતભેદો થાય છે.
વિવેચન : આ કડીમાં વ્યવહારનયથી વિચારનાર અને નિશ્ચયનયથી વિચારનાર એમ બે ભેદો બતાવી, તેઓ કેવી રીતે આત્માને વિચારે છે, તે બતાવ્યું છે. નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ જોતાં વિકલ્પ રહિત, ભેદની કલ્પના રહિત એક એવો શુદ્ધાત્મા જ ભાસે છે અને વ્યવહારથી ગુણપર્યાયની અપેક્ષાએ અનંતભેદોયુક્ત આત્મા ભાસે છે. કે જેઓ એકાંતે આત્માના જ - શુદ્ધાત્માના જ રાગી છે, તેની જ રૂચિવાળા છે, તેઓ હંમેશા ઉત્સર્ગ માર્ગ અને ઉત્કૃષ્ટ માર્ગને કહે છે. આ ઉત્કૃષ્ટ માર્ગના બતાવનારને નિશ્ચયનયની રૂચિવાળા જાણવા. એમને મને પરંપર કારણ કરતાં કાર્યસિદ્ધિ કરાવનાર અનંતર કારણનું માહાત્મ અદકેરૂં છે. - જ્યારે જેઓ વ્યવહાર પર લક્ષ્ય રાખનાર છે, તેવા વ્યવહારનયવાદીના મતે અનંતભેદો છે અર્થાત્ તેઓ આત્માનું સ્વરૂપ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રપ્રમેયત્વ, વસ્તુત્વ, અસ્તિત્વ, દ્રવ્યત્વ વગેરે અનંત ભેદે બતાવે છે. ભેદ સ્વરૂપ, ભેદ-પ્રભેદથી અનેક પ્રકારનું હોય છે પરંતુ અભેદ સ્વરૂપ એકરૂપ જ હોય; તેથી બહુરૂપી પુદ્ગલની બકુરૂપતા સમજવી અને સમજાવવી
* ઘર્મ માટે મન સર્વસ્વ છે. સંસાર માટે શરીર સર્વસ્વ છે.
