________________
શ્રી અરનાથજી , 126
ત્યાં મૌનની ધારા તૂટે છે અને તેથી ત્યાં મૌનનો ભંગ થાય છે. સ્વરૂપ રમણતામાં હાનિ પહોંચે છે અને તેથી ત્યાં નિશ્ચયનયનું અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનકનું ચારિત્ર ન રહેતાં ત્યાં તે નય સંમત સમ્યકત્વ પણ રહેતું નથી અને તેથી જ આચારાંગ તેમજ જ્ઞાનસારમાં મૌન એ જ સમ્યકત્વ અને સમ્યકત્વ તે જ મૌન છે; એમ જણાવ્યું છે.
સ્વયં પરિણમવું અને સ્વમાં પરિણમવું એ દરેક દ્રવ્યનો ત્રિકાળાબાધિત સ્વભાવ છે. દરેક જડ દ્રવ્યો પોતાની નિયતિ મુજબ સહજપણે અનાદિ અનંતકાળથી પરિણમી રહ્યા છે પણ તેમાં કર્તાભાવ નથી. કર્તાભાવમાં અહંકારની છાંટ છે. આ અહંકાર એ અજ્ઞાનની પેદાશ છે અને અજ્ઞાન એ ચૈતન્યનો સ્વભાવ નથી પણ વિભાવ છે. અજ્ઞાન એ જ્ઞાનગુણનો વિભાગ છે. એ વિભાવભાવથી ભાવિત ચેતન, પુદ્ગલને જોતાં ડામાડોળ થાય છે અને તે તરફના વિકલ્પો અંદરમાં ઉભરાય છે, તેમાંથી -વિકારો જન્મે છે, જે સંગ છે. આ સંગ એ સમગ્ર સંસારનું મૂળ છે.
સ્વદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની મર્યાદા-લક્ષ્મણરેખા ઓળંગી પદ્રવ્યાદિની હદમાં ચેતન જાય છે ત્યારે સંગ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે. પછી એ સંગ દોષ ઉપયોગની ધારામાં, વૃત્તિની ધારામાં અને પ્રવૃત્તિની ધારામાં ફેલાય છે.
- ઉપયોગની ધારાનો સંગ દોષ એનું નામ મિથ્યાત્વ-અવળી મતિ-અવળી માન્યતા.
વૃત્તિની ધારાનો સંગ દોષ એનું નામ અવિરતિ-મમત્વ પ્રવૃત્તિની ધારાનો સંગ દોષ એનું નામ કષાય-પર પરિણામિકતા આ ધારાને પ્રત્યેક ક્ષણે તોડવાની છે. એનું મુખ્ય સાધન તે
બાહ્ય સાધન (ઉપકરણ) દ્વારા સાધના કરવાની છે અને અત્યંતર અસાધારણ કારણ દ્વારા ભાવમાં આરોહણ કરવાનું છે.
