________________
717 હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
ચારગતિ રૂપ સંસારી પર્યાયમાં કર્મના માર ખાવા પડે છે છતાં સંસારથી છૂટકારો થતો નથી.
ઉપરોક્ત દૃષ્ટાંતથી આત્મજાગૃતિ પ્રત્યે સભાનતા લાવવાનો નિર્દેશ કરેલ છે. સોનું સ્વભાવથી ભારે, ચીકણું, પીતવર્ણવાળું છે; જે અગ્નિના સંયોગથી પણ પોતાના સ્વભાવથી અલગ થતું નથી. પ્રત્યેક અવસ્થામાં તે સો ટચનું સોનું જ રહે છે. દાગીના બનાવવાની અવસ્થામાં જ્યારે અન્ય ધાતુઓ સાથે તેનો ભેળ થાય છે અને અલંકારોરૂપી પર્યાયમાં રૂપાંતરિત થાય છે ત્યારે પર્યાયમાં પણ દ્રવ્ય રૂપે સોનું જ રહે છે. નામ અને રૂપ બદલાય છે પણ દ્રવ્યરૂપે-સોનારૂપે તો તે કાયમ રહે છેં; તેમ જીવ જ્યારે મોહનીયકર્મની ગાઢ અવસ્થામાં કર્મથી લેપાય છે ત્યારે તેની પર્યાયમાં પોતાના જીવત્વ અને દ્રવ્યત્વને ગુમાવતો નથી. જીવાત્મામાં થતા ક્રોધાદિ વિભાવો એ ભારે, ચીકણા, વગેરે અનેક તરંગ સમાન છે; જે જીવના વિભાવ પર્યાય સ્વરૂપ છે.
આવી રીતે વિપાકોદયથી કર્મોને ભોગવતાં ભોગવતાં અનંતકાળ પસાર કરે છે. એમ કરતાં જીવને જ્યારે દ્રવ્યષ્ટિનીં સ્પર્શના થાય છે ત્યારે કર્મોને ખપાવતાં ખપાવતાં ગ્રંથિભેદ દ્વારા સમ્યક્ત્વને પામે છે. આ ગ્રંથિભેદ અને સમ્યક્ત્વ એ કાળલબ્ધિના પરિપાકથી થનારી ચીજ છે. એટલે આપણે તો શુદ્ધ આત્મતત્ત્વ ઉપર દૃષ્ટિને રાખીને કર્મોને ખપાવતા જવાનું છે. પછી કાળલબ્ધિનો પરિપાક થતાં જીવનો ઉપયોગ ઓટોમેટિક–સ્વયમેવ ભીતરમાં ચાલ્યો જાય છે અને તેથી ગ્રંથિ ભેદાતાં જીવ સમ્યગ્દર્શન પામે છે.
જેમ સોનાના દાગીનાને એટલે બંગડી-વીંટી આદિ નામ અને તેના ઘાટ-આકાર-રૂપને ભાંગ્યા વિના તેમાંથી શુદ્ધ સુવર્ણ મેળવી શકાતું નથી તેમ જીવના નામધારી અને રૂપધારી બનેલા પર્યાયમાંથી
મૂળ કારણ તે ઉપાદાન કારણ અને વયલી અવસ્થાઓ તે અસાધારણ કારણ.
