________________
શ્રી અરનાથજી..
712
અને તે સ્વથી અત્યંત સાપેક્ષ છે; તેમ જાણવું તે સમ્ય અનેકાંત છે. સૂત્રાત્મક રીતે કહી શકાય કે –
मिथ्यादर्शनज्ञानचारित्राणि संसारमार्गः सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः
__ पूर्णदर्शनशानचारित्राणि मोक्षः આમ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર આત્માના ગુણો હોવાથી આત્માથી અભિન્ન છે. વ્યવહારથી ભેદકથનદ્વારા વિશેષ અર્થ વિસ્તાર કરેલ છે કેમ કે જીવનું કર્તવ્ય તો તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ જ છે અને તેનાથી દર્શનમોહનો ઉપશમ સ્વયં થાય છે. દર્શનમોહના ઉપશમાદિમાં કર્તાભાવે જીવનું કર્તવ્ય કાંઈ નથી. વળી ત્યાર પછી જીવ જેમ જેમ સ્વસમ્મુખતા વડે વીતરાગતા વધારે છે તેમ તેમ તેને ચારિત્રમોહનો અભાવ થાય છે અને તેમ થતાં તે જીવને ભાવલિંગી મુનિપણું પ્રગટ થાય છે. તે દિશામાં પણ જીવ પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવમાં રમણતારૂપ પુરુષાર્થ વડે ધર્મપરિણતિને વધારે છે અને ત્યાં પરિણામ સર્વથા શુદ્ધ થતાં કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષદશારૂપ સ્વપદ એવા સિદ્ધપદને પામે છે. " (શક્તિ નિજાતમ ધાર રે) - આ પંક્તિ ઉપર વિહંગાવલોકન દ્વારા તાત્વિક સમાલોચના કરશું તો જણાશે કે આત્મા અનંતશક્તિનો પિંડ છે. તેમાં એક એક શક્તિનું વિવરણ કરી શકાય તેમ નથી કિંતુ અત્રે શક્તિ શબ્દ અનંતની પરિભાષામાં મૂકાયો છે, જેનો શાસ્ત્રમાં બહોળો અભિગમ સૂચવાયો છે. તેમાંની ૪૭ શક્તિઓ આત્માનો વૈભવ છે, જેને સમયસારના ટીકાકાર અમૃતચંદ્રાચાર્યે સમયસારમાં બતાવ્યો છે. આવા વૈભવશાળી ભગવાન આત્માનું ધ્યાન કરવાથી જ્ઞાન અને આનંદરૂપી
ઘર્મ એ ભવ માટે નથી. ઘર્મ તો આત્માના ભાવ-સ્વરૂ૫ ભાવ ભાવવા માટે છે.
સ્વરૂપ ભાવ પ્રાપ્ત થાય એટલે ભાવ પણ ન રહે અને ભવ પણ ન રહે.
