________________
417
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
કરવો અને જે અપેક્ષાથી, જે દૃષ્ટિકોણથી તે ત્યાજ્ય હોય, તે અપેક્ષાથી તેનો અસ્વીકાર કરવો. પરંતુ શબ્દ અધ્યાત્મનો આદર તો કરવો જ! શબ્દ અધ્યાત્મને પકડી તો રાખવું જ ! શબ્દમાંથી જ અર્થ અને ભાવમાં જવાશે. શબ્દના માધ્યમે જ ભાવ પકડાશે. માટે શબ્દને પડતો મૂકવો નહિ અને શબ્દના અર્થભાવને પકડવામાં પાછા પડવું નહિ. અર્થાત્ શબ્દ અધ્યાત્મને છોડી-ત્યજી દેવાની ભૂલ કરવી નહિ અને ભાવ-અધ્યાત્મને પામવામાં કદી પાછી પાની કરવી નહિ. વ્યવહારને છોડવો નહિ અને નિશ્ચયને ભૂલવો નહિ. અધ્યાત્મનું અંતિમફળ નિર્વિકલ્પદશાનું પ્રાગટ્ય એ અધ્યાત્મ આદર્યાની-પારાશીશી છે.
પરમાર્થ દૃષ્ટિથી જોતાં અધ્યાત્મની શરૂઆત શબ્દનયથી છે. પહેલા ચારેય નયો મોક્ષમાર્ગના કારણરૂપ છે; જ્યારે છેલ્લા ત્રણેય નયો એ મોક્ષમાર્ગનું સ્વરૂપ છે. પૂર્વના પ્રથમ ચાર નયમાં બાહ્ય સંબંધ છે. ઉત્તરના છેલ્લા ત્રણ નયમાં અત્યંતર સંબંધ છે. પ્રથમના ચાર નયમાં યોગાદિની સ્થિરતા છે, તો પછીના ત્રણ નયોમાં ઉપયોગની સ્થિરતા છે. પ્રથમના ચાર નયો દ્રવ્યની પ્રધાનતાવાળા છે અને પાછળના ત્રણ નયો ભાવની અર્થાત્ સ્વભાવની પ્રધાનતાવાળા છે. શબ્દનયમાં પ્રવેશ ન થાય ત્યાં સુધી મોક્ષમાર્ગનો પ્રારંભ નથી. માટે જ યોગીરાજ “શબ્દ અધ્યાતમ અર્થ સૂણીને નિર્વિકલ્પ આદરજો રે..”નું વિધાન કરી રહ્યા છે.
સાધ્યની અભિલાષા કરે તે નૈગમનાય છે. નૈગમ, સ–અસત્ બંનેને સ્વીકારે છે. સંગ્રહનય કલ્પનાને સ્વીકારતો નથી. સંગ્રહનય, શુદ્ધ દ્રવ્યને સ્વીકારે છે. જે અનાદિ નિગોદથી લઈને સિદ્ધાવસ્થામાં રહેલ સિદ્ધ ભગવંતો સુધીના સર્વ કક્ષાના, સર્વ જીવોમાં સત્તાથી પ્રચ્છન્નપણે કે પ્રગટપણે એક સરખું અને એક જ સ્વરૂપે વિદ્યમાન છે; તેવા પરિણામિકભાવે રહેલ ત્રિકાળી, ધ્રુવ દ્રવ્યને જ સંગ્રહનય સ્વીકારે છે. પોતાના તિરોહિત શુદ્ધ
શ્રાવક શ્રવણ કરે છે, તેથી વિવેક જાગે છે અને તે વિવેક, કરવા યોગ્ય ક્રિયાથી તેને યુક્ત બનાવે છે.
