________________
શ્રી અરનાથજી
696
ઓળખતાં પોતાનો આત્મા ઓળખાય છે. જે જીવ સર્વજ્ઞને ઓળખતો નથી તે પોતાના આત્માને પણ ઓળખતો નથી.
સમસ્ત પદાર્થોને જાણવાના સામર્થ્યરૂપ સર્વજ્ઞત્વ શક્તિ આત્મામાં ત્રિકાળ રહેલી છે, પણ પરમાં કાંઈ ફેરફાર કરી શકે એવી શક્તિ આત્મામાં કદી નથી. સમસ્ત પદાર્થોને જાણવાની તાકાત આત્મામાં સદાય પડી છે, તેની પ્રતીતિ કરનાર જીવ ધર્મી છે. આત્મા સ્વની સાથે પરને જોનારો ને જાણનારો છે પણ પરને કરનારો નથી. દ્રવ્યાનુયોગનો સિદ્ધાંત એ છે કે ધ્રુવ એવા દ્રવ્યમાં ફેરફારી કરી શકાતી નથી. ફરતી-પલટાતી એવી પર્યાયને ફરતી કોઇ રોકી શકતું નથી. વિશ્વ પદ્ભવ્યાત્મક હોવાથી વિશ્વમાં કોઇ કશું કરવા શક્તિમાન નથી.
સાધકને પર્યાયમાં સર્વજ્ઞતા પ્રગટી ન હોવા છતાં તે પોતાની સર્વજ્ઞશક્તિની પ્રતીતિ કરે છે, .તે પ્રતીતિ પર્યાયની સામે જોઈને નથી કરતો પણ પોતાના સ્વભાવ સામે જોઇને કરે છે. વર્તમાન પર્યાયમાં તો પોતે અલ્પજ્ઞ છે. તે અલ્પજ્ઞતાના આશ્રયે સર્વજ્ઞતાની પ્રતીતિ કેમ થાય ? અલ્પજ્ઞ પર્યાયના આશ્રયે સર્વજ્ઞતાની પ્રતીતિ ન થાય. પોતાના સંત્તાગત ત્રિકાળી સ્વભાવના આશ્રયે જ સર્વજ્ઞતાની પ્રતીતિ થાય છે. જ્યારે પુષ્ટાલંબન રૂપ પરમાત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ શ્રદ્ધામાં બેસે છે ત્યારે કૃતજ્ઞતા, અહોભાવ, બહુમાનની છોળો ઉછળે છે અને પોતાના ત્રિકાળી સ્વભાવની શ્રદ્ધા થતાં આશ્ચર્યતા અને તરિહકાતરતાનો ભાવ આત્મામાં ઝળકે છે.
પરિણામ દૃશ્યને નથી પરંતુ દૃષ્ટિને છે.
પ્રતીતિ કરનાર તો પર્યાય છે પણ તેને આશ્રય-આધાર તો દ્રવ્યનો છે. ત્રિકાળી ધ્રુવ દ્રવ્યના આશ્રયે સર્વજ્ઞતાની પ્રતીતિ કરનાર જીવને અંશે અંશે પણ સમ્યક્ પરિણમન થયા વિના રહે નહિ કારણકે
