________________
623
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
સમતા તે જ આત્મા છે એમ નિશ્ચય કહે છે. આ અધ્યાત્મ શૈલિ છે.
હવે આગમ છે તે સમતાનો અર્થ સામાયિક કરશે તથા સાથે સાથે સમતા જેના દ્વારા પ્રાપ્ત થાય તે આચારોને બતાવશે અને તેને પણ એટલે કે તે આચારોને પણ સમતા કહેશે એટલે કે સમતા થવામાં નિમિત્તભૂત એવા આચારોમાં સમતા કે જે નૈમિત્તિક છે, નિમિત્તથી પ્રાપ્ત થનાર છે તે આચારોને પણ સમતા કહેશે તેમજ ચારિત્રમોહના ક્ષયોપશમજન્ય જે સ્વરૂપ સ્થિરતા છે તેને નિશ્ચય ચારિત્ર કહેશે.
આત્મસિદ્ધિમાં આત્મજ્ઞાની પુરુષે મતાર્થીના લક્ષણો બતાવ્યા છે. તેમાં દ્રવ્યશ્રુતજ્ઞાન અને વેષથી મોક્ષ મળે છે, તેમ મતાર્થી માને છે. જ્યારે આત્માર્થી દ્રવ્યશ્રુતજ્ઞાન અને વેષ તે બાહ્યસાધનો છે અને આત્માનુભૂતિ કરવી એ ભાવ શ્રુતજ્ઞાન છે અને તે વીતરાગી લિંગ છે કે જેના દ્વારા મોક્ષ મળે છે, તેમ માને છે. ઉપરાંતમાં બાહ્ય સાધનભૂત એવા દ્રવ્યશ્રુત અને વેષને અંગીકાર કરવાની સાથે સાથે અંતરલક્ષ કરી વીતરાગ અંશ પ્રગટ કરી તેમાં સ્થિરતાનો પુરુષાર્થ પણ ચાલુ રાખે છે. માત્ર દેવાદિગતિના ભાંગા ગણવારૂપ દ્રવ્યશ્રુત કે માત્ર બાહ્યાચાર પર આધાર રાખીને તે નથી ચાલતો પણ અત્યંતર પુરુષાર્થ જ્વલંત રાખીને સાધના કરે છે અને અંતરંગ ગુણો પ્રગટે તો જ મોક્ષમાર્ગ છે તેમ માને છે.
મતાર્થી અને આત્માર્થી બન્ને બાહ્ય સાધનો તથા આચારો આચરે છે પણ મતાર્થી તો દ્રવ્યશ્રુતજ્ઞાનથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ માને છે જ્યારે આત્માર્થી અંદર ભેદજ્ઞાન થાય અને વીતરાગ અંશ પ્રગટે તો જ મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત થઈ તેમ માને છે; જ્યારે મતાર્થી તો વેષ મળ્યો તેમજ દૈવાદિગતિના ભાંગા ગણતા આવડી ગયું તેટલા માત્રથી મોક્ષમાર્ગ આવી ગયો એમ માને છે. આમ તેની માન્યતામાં ખોટો આધાર પકડીને ચાલે છે માટે તેની
જગદાકારવૃત્તિથી આવરણ થાય છે જ્યારે બ્રહ્માકારવૃત્તિથી આવરણ ભંગ થાય છે.
