________________
613
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
તે સહજ પ્રગટે છે. તેને પ્રગટ કરવા કશું કરવાનું હોતું નથી. માત્ર ઉપાધિ સ્વરૂપ મમતાને દૂર કરવાની હોય છે.
સમતાને પામેલા યોગી વાસીચંદન તુલ્ય હોય છે એટલે કે તેના શરીરને કોઈ વાંસલાથી છોલે કે કોઇ ચંદનથી તેને લેપ કરે બન્ને પ્રત્યે તુલ્ય પરિણામ વર્તતો હોય છે અને છતાં પોતે તો ચંદનની સુવાસની જેમ સમતાની સુવાસ પસરાવે રાખે છે. ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજા અધ્યાત્મસારમાં, સમતા અધિકારમાં સમતાનું માહાત્મ્ય બતાવતા લખે છે કે -
“દાન વડે અને તપ વડે કરીને શું ? યમ અને નિયમ વડે કરીને પણ શું ? સંસારરૂપી સમુદ્રને તરવા માટે નૌકા સમાન એવી એક સમતાને જ પ્રાણીએ સેવવી જોઇએ.''
“સ્વર્ગનું સુખ તો દૂર છે, મુક્તિની પદવી વધારે દૂર છે જ્યારે મનની નજીક રહેલ એવું સમતાનું સુખ તો સ્પષ્ટ દેખાય છે.’
‘સમતારૂપી અમૃતમાં નિમજ્જન કરવાથી દષ્ટિનું કામરૂપી વિષ શોષાઇ જાય છે. ક્રોધરૂપી તાપ ક્ષય પામે છે અને આત્મા ઉપર રહેલ ઔધત્ય-ઉધ્ધતાઈ રૂપી મલ છે તે નાશ પામે છે.’’
“જન્મ-મરણરૂપી દાવાનળથી બળેલા એવા ભવરૂપી વનમાં અમૃતના વાદળાની વૃષ્ટિની જેમ સમતા એ જ એક સુખ માટે છે.’’
“એક સમતાનો આશ્રય કરીને ભરતાદિ ઘરમાં રહેવા છતાં મુક્તિને પામ્યા. તેઓને મુક્તિ પામવા કોઇ કષ્ટકારી અનુષ્ઠાન હતું નહિ.''
“નરકના દ્વારમાં સમતા અર્ગલારૂપ છે. મોક્ષમાર્ગને બતાવવા માટે દીપિકા સમાન છે અને ગુણરૂપી રત્નોનો સંગ્રહ કરવામાં રોહણાચલ પર્વત સમાન છે.’’
દેહસુખની ઈચ્છા જે છોડશે તે જ દેદુઃખમાં પ્રસન્ન રહી શકશે. પુણ્યના ઉદયમાં જે આત્મસ્વરૂપમાં રહી શકશે તે પુણ્યના ભોગવટાથી દૂર રહી શકશે.
