________________
573
. હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
થયા પણ પરમશાંતિ અનુભવી કર્મને ખપાવ્યા જ છે. સુખદુઃખ કે શાંતિઅશાંતિનું કારણ બાહ્ય પદાર્થો કે બાહ્ય પરિસ્થિતિ નહિ, પણ આપણી અંદર પડેલ રાજસ-તામસ-સાત્ત્વિક વૃત્તિ છે. ભૌતિક પદાર્થો કે ધર્મની ક્રિયાઓ થોડા સમય પુરતી શાંતિ આપી શકે પણ કાયમ માટે નહિ. સમજ વિના પ્રતિકૂળ સંયોગોમાં શાંતિ ટકવી મુશ્કેલ છે.
ભાવ અવિશુદ્ધ સુવિશુદ્ધ જે, કહ્યા જિનવર દેવ રે; તે તેમ અવિતત્વ સદહે, પ્રથમ એ શાન્તિપદ સેવ રે..શાંતિ..૩
અર્થઃ સુવિશુદ્ધ અને અવિશુદ્ધ એટલે સારા અને નરસાં, જે.જે. ભાવો જિનેશ્વર પરમાત્માએ, જે રીતે કહ્યા છે; તે તેમ જ છે. તેમાં જરા પણ શંકાને સ્થાન નથી એવી અંતરમાં દઢ શ્રદ્ધા કરવી, તે શાંતિ પદને " પામવાનો પહેલો ઉપાય છે.
સ્યાદ્વાદ શૈલિએ વિચારીએ તો જે સ્વ સમય છે- જે સ્વભાવ છે, તે સુવિશુદ્ધભાવ છે અને જે પર સમય છે તે વિભાવ ભાવ છેઅશુદ્ધભાવ છે. તેને તેવી જ રીતે તર્ક-વિતર્ક કર્યા વિના માને-સદ્ધહેઅનુસરે તે જ શાંતિપદ પ્રાપ્તિની પ્રથમ સેવા છે. શાંતિધારક સમકિતી કેવો હોય તેના લક્ષણ આ ગાથામાં ગૂંથ્યા છે. '
વિવેચન : આત્માથી ભિન્ન દેહ-ઇન્દ્રિય-સ્વજન-ધન-કુટુંબાદિ પદાર્થોમાં સુખ-શાંત-સમાધિ-આબાદી અને સમૃદ્ધિની કલ્પના જીવને અનાદિકાળથી છે અને તે જીવનો અવિશુદ્ધભાવ છે. તે જ રીતે જીવને અનાદિથી ત્યાગ-તપ-સંયમ-જ્ઞાન-ધ્યાન વગેરેમાં દુઃખબુદ્ધિ છે, ત્યાજ્ય બુદ્ધિ છે તે પણ જીવનો અવિશુદ્ધ ભાવ છે જે આત્મ અહિતકર ભાવ છે.
જ્યારે જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર-ક્ષમા-સંતોષ વગેરે આત્માના ક્ષાયિક
અશાતા વેદનીયને ન વેદવી અને શતાવેદનીયના પુણ્યોદયરૂપ મળેલા સાઘનોનો *
ત્યાગ કરવો તે મોક્ષમાર્ગ છે.
