________________
567
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
આ સ્તવન પ્રશ્નોત્તર રૂપે છે તેમાં આનંદઘનજી મહારાજા પરમ શાંતિના ભંડાર એવા શાંતિનાથ પ્રભુ આગળ શાંતિનું સ્વરૂપ જાણવા અરજ ગુજારી રહ્યા છે અને શાંતિનું સ્વરૂપ જણાવી રહ્યા છે.
શાંતિજિન એક મુજ વિનતી, સુણો ત્રિભુવનરાય રે; શાંતિસ્વરૂપ કિમ જાણીએ, કહો મન કિમ પરખાય રે.. ૧
અર્થહે પ્રભો! આપ શાંતરસના ભંડાર છો ત્રણભુવનના રાજા છો. મારી આપને એક વિનંતી છે કે આપનામાં રહેલ શાંતરસના ભંડાર સ્વરૂપ શાંતિપદ હું કેવી રીતે જાણી શકું? મારા મન વડે તેની કેવી રીતે પરીક્ષા કરી શકું ? તે આપ કૃપા કરીને મને કહો! .
વિવેચન : હે પ્રભો! આ સંસાર અનાદિ અનંતકાળથી આધિવ્યાધિ અને ઉપાધિથી ભરેલો છે. સમગ્ર સંસારના લોકો તેના ત્રિવિધ તાપથી તપીને ભડથાની જેમ ભૂંજાઈ રહ્યા છે તે તાપમાં તપતા જીવોને શાંતિ શું વસ્તુ છે તેનું સ્વરૂપ કેમ સમજાય? શું શાંતિ આ જગતના બાહ્ય ભૌતિક પદાર્થમાંથી પ્રાપ્ત થાય તેવી વસ્તુ છે? એ બુદ્ધિ કે મનથી જાણી શકાય એવી વસ્તુ છે ખરી ? એની પરીક્ષા કેવી રીતે કરાય? મનનો સહારો લીધા વિના આ માર્ગ હાથ ચડવો પણ અતિમુશ્કેલ છે. પંડિત પુરુષો મન એ જ આત્મા છે એમ કહે છે અને મન તો શાંતિનો વિરોધ ઉભો કરનાર છે કારણકે મન છે માટે જ તો સંકલ્પ-વિકલ્પ છે અને સંકલ્પ-વિકલ્પ એ જ તો સંસાર છે. વળી સંકલ્પ-વિકલ્પ તો પ્રત્યક્ષ શાંતિનો ભંગ કરનારા છે એવું અનુભવાય છે તો પછી હવે હું દ્વિધામાં પડ્યો છું કે આ શાંતિનું સ્વરૂપ કોના બળે જાણી શકાય? અને કેવી રીતે પામી શકાય?
પરને જાણવું નહિ, પરનો ઉપયોગ કરવો નહિ, અને સ્વને જેવો જામ્યો છે તેવો વેદવો તેનું નામ ધ્યાન છે.
