________________
જેમ કે શ્લોકમાં કહેલ છેप्राणाः द्वि त्रि चतुः प्रोक्ताः, भूतास्तु तरवः स्मृताः । जीवाः पञ्चेन्द्रियाः प्रोक्ताः, शेषाः सत्वाः उदीरिता ॥
જ્યાં સુધી સંયમ સ્વીકાર ન થાય ત્યાં સુધી આ જીવો કોઈ પણ દિશામાં અથવા વિદિશામાં રહેલા હોય પરંતુ ભયભીત જ રહેતા હોય છે. એટલે જ આની હિંસાથી निवृत्त 45 14 छ. ते ४ ५२५२ मुनि छ. ॥ ५० ॥
भावार्थ :- विकलेन्द्रिय अर्थात द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय जीवों को 'प्राण' कहते हैं । वनस्पतिकाय को 'भूत' कहते हैं। पंचेन्द्रिय प्राणियों को 'जीव' कहते हैं और पृथ्वीकाय, अकाय, तेउकाय और वायुकाय इन चार स्थावर जीवों को 'सत्त्व' कहते हैं । जब तक संयम स्वीकार न किया जाय जब तक ये जीव चाहे किसी दिशा में या विदिशा में रहें किन्तु भयभीत ही होते रहते हैं । इसलिए जो इनकी हिंसा से सर्वथा निवृत्त हो जाता है, वही मुनि है ॥ ५० ॥
कुतः पुनस्त्रस्यन्ति ? यत आरम्भवद्भिस्ते व्यापाद्यन्ते इत्यत आह.. तत्थ तत्थ पुढो पास अउरा परिताति, संति पाणा
पुढो सिया ॥ ५१ ॥ तत्र तत्र पृथक् २ प्रयोजने उत्पन्ने सति पश्य आतुरास्त्रसान् परितापयन्ति, सन्ति च कृम्यादयः प्राणिनः पृथक् त्रसान् श्रितास्तानपि परितापयन्ति । एतच्च ज्ञात्वा निरवद्यानुष्ठायिना • भवितव्यमित्यभिप्रायः ॥ ५१॥ . .. अन्वयार्थः- तत्थ तत्थ पुढो - मला मल प्रयोxनो माटे आउरा - विषयासत प्र परिताउँति - २॥ पोनो घात छ, पाणा - 240 सिया - पृथ्वी महिने माश्रित २४८॥ मने पुढो - मद मस स्थानोमा अर्थात् सर्व ४२यामे संति - छ. | ભાવાર્થ - આ પ્રાણી સર્વત્ર છે. એવું કોઈ સ્થાન નથી જે એનાથી ખાલી હોય, એટલે સમિતિ અને ગુપ્તિના પાલનથી જ મનુષ્ય આની હિંસાથી બચી શકે છે. ॥५१॥ - भावार्थ :- ये प्राणी सर्वत्र हैं । ऐसा कोई स्थान नहीं जो इनसे खाली हो । इसलिए समिति और गुप्ति के पालन से ही मनुष्य इनकी हिंसा से बच सकता है ॥ ५१ ॥ ___ अन्ये पुनरन्यथावादिनोऽन्यथाकारिण इति दर्शयन्नाह
लज्जमाणा पुढो पास, अणगारा मो त्ति एगे पवयमाणा
श्री आचारांग सूत्र 0000000000000000000000000000( ४१
