________________
૧૭૬
સૂત્ર સંવેદના
વ્યવહાર કે કાયાથી કોઈ પાપકૃત પ્રવૃત્તિ ન હોવા છતાં મનથી જ્યાં જ્યાં મમત્વ છે ત્યાં ત્યાં કાંઈક અંશે પણ તેને હર્ષ, શોકનો ભાવ આવવાની સંભાવના છે. માટે જ તે તિવિહં તિવિહેણુંનું પચ્ચક્રૃખાણ ન કરતાં દુવિહં તિવિહેણનું પચ્ચક્ખાણ કરે છે.
કોઈ પણ પ્રતિજ્ઞા લેતાં પહેલાં તે પ્રતિજ્ઞા મેં કયા પ્રકારે લીધી છે, તેનું જ્ઞાન હોવું અતિ આવશ્યક છે. પ્રતિજ્ઞાના સ્વરૂપના બોધ વિના પ્રતિજ્ઞા યોગ્ય રીતે પાળી શકાતી નથી. માટે જ અહીં સાવદ્ય યોગનું જે પચ્ચક્ખાણ કર્યું છે, તે કયા પ્રકારે કર્યું છે, તે જાણવા માટે મન, વચન, કાયાનો કરણ, કરાવણ અને અનુમોદન સાથે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે ગણતાં ૧૪૭ પ્રકાર (ભાંગા) થાય છે, તે જોઈએ.
૧૪૭ ભાંગાનું વર્ણન :
મન-વચન-કાયાના ભિન્ન-ભિન્ન રીતે પ્રકારો પાડીએ તો સાત1 પ્રકાર થાય છે. તે જ રીતે કરણ-કરાવણ અને અનુમોદનાના પણ સાત12 પ્રકારો થાય છે. સાતને સાત સાથે ગુણતાં ૪૯ ભાંગા થાય. તે ૪૯ન્ને ભૂત-ભવિષ્ય અને વર્તમાન કાળરૂપ ત્રણ કાળ સાથે ગુણતાં ૧૪૭ ભાંગા થાય છે. આ એકસો સુડતાલીશ ભાંગામાંથી આપણે કયા ભાંગે પચ્ચક્ખાણ કરીએ છીએ, તેનો બોધ હોય તો જ
11. ૧. હું મનથી સાવઘ વ્યાપાર કરીશ નહિ. ૨. હું વચનથી સાવદ્ય વ્યાપાર કરીશ નહિ.
૩. હું કાયાથી સાવદ્ય વ્યાપાર કરીશ નહિ. ૪. હું મન-વચનથી સાવદ્ય વ્યાપાર કરીશ નહિ. ૫. હું મન-કાયાથી સાવદ્ય વ્યાપાર કરીશ નહિ.
૬. હું વચન-કાયાથી સાવદ્ય વ્યાપાર કરીશ નહિ.
૭. હું મન-વચન-કાયાથી સાવધ વ્યાપાર કરીશ નહિ, 12. ૧. કરીશ નહિ.
૨. કરાવીશ નહિ.
૩. કરતા પ્રત્યે અનુમોદીશ નહિ.
૪. કરીશ નહિ – કરાવીશ નહિ.
૫. કરીશ નહિ – કરતા પ્રત્યે અનુમોદીશ નહિ.
૬. કરાવીશ નહિ - કરતા પ્રત્યે અનુમોદીશ નહિ.
૭. કરીશ નહિ, કરાવીશ નહિ, કરતા પ્રત્યે અનુમોદીશ નહિ.
