________________
ન્યાયદર્શન
૫૫
તત્કાલવિશિષ્ટ ન માનીએ તે તે વખતે અર્થાત્ અનુભવકાળે તે અસ્તિત્વહીન હતા એમ માનવું પડે, જે કાઇનેય ઇષ્ટ નથી.૧૮
પાદટીપ
१ उपलब्धिसाधनानि प्रमाणानि । न्यायभा० १.१.३ ।
. लोकश्च संस्कारमात्रजन्मनः स्मृतेरन्यामुपलब्धिमर्थाव्यभिचारिणीं प्रमामाचष्टे तस्मात् तंद्धेतुः प्रमाणमिति न्या०वा०ता०टो पृ०२१ ।
अ यथार्थानुभवो मानम् । न्यायकुसुमाञ्जलि ४.१ ।
४ स्मृतिरति द्विविधा – पथार्थाऽयथार्था च । तर्कसंग्रह |
'
न्याय कुसुमाञ्जलि ४.१ ।
न स्मृतंरप्रमाणत्वं गृहीतग्राहिताकृतम् । अपि त्वनर्थजन्यत्वं तदप्रामाण्यकारणम् । न्यामं० भा०९, पृ० २१ ।
७ ननु कथमनर्थजा स्मृतिः ? तदाख्द्रस्य वस्तुन: तदानीमसत्त्वात् । कथं तर्हि भूतवृष्टयनुमानं नानर्थजम् ? तत्र धर्मिणोऽनुमेयत्वात् तस्य व ज्ञानजनकस्य तत्र भावात् । न्यायमं० भा० १, पृ० २१
1
८ कथं तर्हि प्रातिभमनागतार्थग्राहि वो मे भ्राताऽऽगन्तेति प्रत्यक्षमर्थजमिष्यते भवद्भिः ? तत्र देशान्तरे विद्यमानस्य भ्रातुः श्वो भाव्यागमन विशेषः तस्यैव तथैवप्रहणम्, तेन च रूपेण गृह्यमाणस्य सतस्तस्य ज्ञानजनकत्वमित्यर्थजमेव प्रातिभम्, स्मरणं तु निर्दग्धपित्रादिविषयमनपेक्षितार्थमेव जायमानं दृष्टमित्यन्यत्र देशान्तरस्थितार्थ - स्मरणे सदर्थसत्त्वमकारणमेव । न्यायमं० भा० १, पृ० २१ ।
८ सिद्धान्तमुक्ता० १३५ ।
१० अथैवं स्मृतेरपि प्रमात्वं स्यात् । ततः किमिति चेत्, तथा सति तत्करणस्यापि . प्रमाणान्तरत्वं स्यादिति चेन्न यथार्थानुभवकरणस्यैव प्रमाणत्वेन विवक्षितत्वात् । सिद्धान्तमुक्ता० १३५ ।
११ अनुभूतिश्च नः प्रमाणम् । बृहती १.१.५ ।
૧૪
O
१२ सत्यम्, सम्बद्धस्य दर्शनात् स्मृतिः, सम्बन्ध्यन्तरे त्वनुभव एव ।... स्मरणं ताव - न्निरस्तम्, असन्निकृष्टे – इति वचनात् । बृहती पृ० १०२ - १०३ ।
१३. सम्बन्ध्यन्तरे स्वग्न्याख्येऽनुभव एव 'सः' इत्यप्रतीतेः । पञ्चिका पृ०
१०३ ।
प्रमाजन्या यथार्था । अप्रमाजन्याऽयथार्था । तर्कसंग्रह |
