Shaddarshan Part 01 Sankhya Yog

SR No.: 005833
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: University Granthnirman Board
Publication Year: 1973
Total Pages: 324
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 24 MB

Page 116

૧૦૬
પડ્રદર્શન પ્રકૃતિ જ તો સમગ્ર સૃષ્ટિ છે. એટલે, સૃષ્ટિ વૈયક્તિક અને આગવી છે, વૈશ્વિક અને સર્વસાધારણ નથી. (૩) સાંખ્ય પુરુષબહત્વનું નિરૂપણ કર્યા પછી તરત જ સૃષ્ટિપ્રક્રિયાનું વર્ણન કરે છે. આ બતાવે છે કે સાંખ્ય તે પ્રક્રિયાનું નિરૂપણ કરવા માગે છે જે પ્રક્રિયા દ્વારા પુરુષવ્યક્તિ પોતાનો ભોગ અને અપવર્ગ સિદ્ધ કરે છે. આ ઉપરથી ફલિત થાય છે કે સૃષ્ટિપ્રક્રિયા વૈયક્તિક છે, વૈશ્વિક નથી. (૪) જો સાંખ્યવર્ણિત તત્ત્વવિકાસક્રમ જોઈશું તો જણાયા વિના નહિ રહે કે તે વિકાસ ખરેખર વૈયક્તિક અને मनोवैज्ञानिs (Psychological) छ." | सृष्टयाम थत भ. तत्वो ने प्राप्त થયાં તે ક્રમનું પુનરાવર્તન પ્રત્યેક જન્મે ગર્ભાવસ્થામાં તો થતું નથી ને? ' ',
निती २२ ।
પાદટીપ १ सां० का० २२, २५ । २ केचिदाहुः-प्रधानादनिर्देश्यस्वरूपं तत्त्वान्तरमुत्पद्यते; ततो महानिति । पतञ्जलिप्रश्चाधिकरण
वार्षगणानां प्रधानात् महान् उत्पद्यत इति । युक्तिदी० २२ । 3 अहङ्कारात् पञ्चतन्मात्राणीति सर्वे । महतः षडविशेषाः सृज्यन्ते पञ्चतन्मात्राण्यहङ्कारश्चेति
विन्ध्यवासिमतम् । युक्तिदी० २२ । ४ एते सत्तामात्रस्यात्मनो महतः षडविशेषपरिणामाः । योगभाष्य २.१९ । ५ पार्थिवस्याणोर्गन्धतमात्रं सूक्ष्मो विषयः, आप्यस्य रसतन्मात्रम्, तैजसस्य रूपतन्मात्रम्,
वायवीयस्य स्पर्शतन्मात्रम्, आकाशस्य शब्दतन्मात्रमिति । तेषामहङ्कारः । अस्यापि लिङ्गमानं सूक्ष्मो विषयः । योगभाष्य १.४५ । । ६ एवं तर्हि नैवाहझारो विद्यत इति पतञ्जलि: महतोऽस्मिंप्रत्ययरूपत्वाभ्युपगमात् । युक्तिदी० ३ । ७ तन्मात्राणां चौत्पत्तौ योगभाष्योक्तप्रक्रियैव ग्राह्या । यया - अहङ्काराच्छब्दतन्मात्रं
ततश्चाहङ्कारसहकृताच्छन्दतन्मात्राच्छब्दस्पर्शगुणकं स्पर्शतन्मात्रम् । एवं क्रमेणैकैकगुणवृद्ध्या तन्मात्राण्युत्पद्यन्त । सां० प्र० भा० १.६२ । ८ तन्मात्राणां बुद्धिपरिणामित्वमहङ्कारद्वारैव मन्तव्यम् । योगवा० २.१९ । ८ सां० का० २५ । तथाऽहकारादिन्द्रियोणीति सर्वे । भौतिकानीन्द्रियाणीति पजाधिक
रणमतम् । युक्तिदी० २२ । १० सां० त० को० २२ । ११ जात्यन्तरपरिणामः प्रकृत्यापूरात् । योगसूत्र ४.२ । १२ दिक्कालावाकाशादिभ्यः । सां० सू० २.१२ ।। ૧૩ આ ઉકેલનો સાંખ્યના પરિણામવાદ સાથે મેળ ખાતો નથી. 98 The Sārkhya Conception of Personality, University of Calcutta,
1930, p. 87.