________________
મળ્યો બોધ સુખસાજ
દુઃખનું કારણ
“હું શરીર નથી, હું ચૈતન્યસ્વરૂપી આત્મા છું' એ બોધનું દઢ થવું એ જ ધર્મની સાચી આરાધના છે. શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રમાં ભિન્ન ભિન્ન ન્યાય દ્વારા આત્માના અસ્તિત્વની સિદ્ધિ કરી તેનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે અને તેને પ્રાપ્ત કરવાનો દિવ્ય માર્ગ દર્શાવ્યો છે. હું શરીર અને મનથી પર એવો સચ્ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા છું' એવો નિર્ણય પ્રથમ થવો જોઈએ. પોતાનું સ્વરૂપ ન સમજવાના કારણે જ જીવ અનંત દુઃખ પામ્યો છે. માત્રા - તીવ્રતાની દૃષ્ટિએ પણ અનંત અને કાળની દીર્ઘતાની અપેક્ષાએ પણ અનંત! જીવના આ અનંત દુઃખનું કારણ કોઈ અન્ય વસ્તુ, વ્યક્તિ, પરિસ્થિતિ કે ઘટના નથી પણ પોતાના કેન્દ્રથી વ્યુત થઈ જવું એ છે. પોતે આનંદનું ધામ છે પણ પોતાના કેન્દ્રથી છૂટા થઈ જવાથી અને શરીર સાથે ઐક્ય થઈ જવાથી તે દુઃખનો અનુભવ કરે છે. દુઃખનું વાસ્તવિક કારણ પોતાના કેન્દ્ર ઉપર ન હોવું એ છે.
ગમે તેટલી વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ થાય અને છતાં પણ દુઃખ ટળતું ન જણાય તો તેનું કારણ જ એ છે કે વસ્તુનો અભાવ એ દુઃખનું કારણ નથી. આજ સુધી મનુષ્યના ઇતિહાસમાં એવું બન્યું નથી કે કોઈએ એમ કહ્યું હોય કે મારી પાસે સર્વ વસ્તુઓ છે અને હું સુખી છું. ગમે તેટલી પ્રાપ્તિ થાય, મનુષ્યને કલેશ, તૃષ્ણા, ઇચ્છા તો રહે જ છે. બધું મળવા છતાં પણ તે દુઃખી છે - એવો જ દુઃખી કે જેવી વસ્તુઓના
