________________
अयदि स्मृत्यर्थे भविष्यन्ती ५ | २ | ९ ||
સ્મરણાર્થક ધાતુ ઉપપદ (નજીકમાં પ્રયુજ્યમાન) હોય અને યત્ પદનો પ્રયોગ ન હોય તો અનદ્યતન ભૂતકાલાર્થક ધાતુને મવિષ્યન્તી વિભકૃતિનો પ્રત્યય થાય છે. ‘સ્મરતિ સાધો! સ્વર્ગે સ્થાસ્થાન:” અહીં સ્મરણાર્થક સ્મૃ ધાતુ ઉપપદ છે; તેમજ થવું પદનો પ્રયોગ નથી. તેથી અનદ્યતન ભૂતકાલાર્થક સ્થા ધાતુને આ સૂત્રથી મવિષ્યન્તી વિભક્તિનો સ્યામસૂ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થાય છે. અર્થ- યાદ છે; મુનિવર! આપણે સ્વર્ગમાં હતા. ગયવીતિ વિમ્? ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ્મરણાર્થક ધાતુ ઉપપદ હોય અને થવું પદનો પ્રયોગ ન જ હોય તો અનદ્યતન ભૂતકાલાર્થક ધાતુને આ સૂત્રથી મવિષ્યન્તી નો પ્રત્યય થાય છે. તેથી ‘મિનાનાસિ મિત્ર! ય∞િોલ્વવસામ?'' અહીં વર્તે પદનો પ્રયોગ હોવાથી વસ્ ધાતુને આ સૂત્રથી મવિષ્યન્તી નો પ્રત્યય ન થવાથી ‘અનદ્યતને૦ ૬-૨-૭’ થી વસ્તી નો મેં પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થાય છે. અર્થ- યાદ છે મિત્ર! આપણે કલિંગમાં રહેલા. I॥૯॥
=
वाऽऽकाङ्क्षायाम् ५।२।१०॥
પ્રયોક્તાની અન્ય ક્રિયાની અપેક્ષા હોય અને સ્મરણાર્થક ધાતુ ઉપપદ હોય તો; અનદ્યતન ભૂતકાલાર્થક ધાતુને વિકલ્પથી વિષ્યન્તી નો પ્રત્યય થાય છે. “સ્મરતિ મિત્ર! શ્મીરેષુ વસ્યામોડવતામ વા તત્રીવનું મોશ્યામદે અમુદિ વા!' અહીં કાશ્મીરમાં વાસ સ્વરૂપ ક્રિયાલક્ષણથી ત્યાંની ઓદનકર્મક ભોજનક્રિયા લક્ષ્ય બને છે. તેથી લક્ષ્ય અને લક્ષણભૂત તે તે ક્રિયાના સંબન્ધમાં પ્રયોક્તાને આકાંક્ષા છે. જેથી અનદ્યતન ભૂતકાલાર્થક વત્ અને મુનુ ધાતુને અનુક્રમે આ સૂત્રથી મવિન્તી નો ચામમ્ અને સ્વામહે પ્રત્યય થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી મવિષ્યન્તી નો પ્રત્યય ન થાય ત્યારે અનુક્રમે ફ્યસ્તનીનો મ અને મહિ પ્રત્યય ‘અનદ્યતને ૬-૨
૧૦૨
