________________
લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી સતત આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- સાધુએ ઘણાં તપ કર્યાં.
અનુતાપ અર્થમાં ભાવમાં ગિર્ પ્રત્યયના નિષેધનું ઉદાહરણઃઅન્વતપ્ત ચૈત્રે અહીં અનુ+તર્ ધાતુને ‘તભાષા૦ રૂ-રૂ-૨૧’ ની સહાયથી અદ્યતનીનો આત્મનેપદનો તા પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ‘ભાવળર્મળો: રૂ-૪-૬૮’ થી પ્રાપ્ત ત્રિવ્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સિ ્ પ્રત્યય અને તેનો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી અન્વતપ્ત આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- ચૈત્ર પાછળથી દુઃખી થયો.
અનુતાપ અર્થમાં કર્મમાં ત્રિપ્ પ્રત્યયના નિષેધનું ઉદાહરણઃઅન્વવાતન્ત પાપઃ સ્વર્મળા અહીં અનુ+ગવતપૂ ધાતુને અદ્યતનીનો ‘તત્ત્તા૦ રૂ-રૂ-૨૧' ની સહાયથી આત્મનેપદનો ત પ્રત્યય. ‘ભાવર્મળો: ૩-૪-૬૮' થી પ્રાપ્ત નિર્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સિંઘું પ્રત્યય અને તેનો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી અન્નવાતત્ત આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- પાપીને પોતાના કર્મે પાછળથી દુઃખી કર્યો.
कनुतापे चेति किम् ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તપ્ ધાતુને અનન્તર સૂત્રોક્ત કર્મકર્તામાં જ, કત્તમાં જ અને અનુતાપ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો જ ભાવ અને ર્મ માં પણ ત્રિપ્ પ્રત્યયનો નિષેધ થાય છે. તેથી વ્રતાપિ પૃથિવી રાજ્ઞા અહીં અનુતાપ અર્થ ગમ્યમાન ન હોવાથી તપૂ ધાતુને અદ્યતનીમાં ‘તાપ્યા૦ ૩-૨-૨૧' ની સહાયથી કર્મમાં આત્મનેપદનો ત પ્રત્યય. ‘ભાવર્મળો: ૩-૪-૬૮' થી તા પ્રત્યયની પૂર્વે વિહિત ગિર્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ ન થવાથી ગિપ્ પ્રત્યય. ‘િિત ૪-૩-૧૦’ થી તવું ધાતુના મૈં ને વૃદ્ધિ આ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી અપિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- રાજાએ પૃથ્વીને પીડિત $21. 118911
૧૬૨
