________________
આવો પ્રયોગ થાય છે. (વું ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ તે પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પતે ટુવર: ૪ સ્વયમેવ આવો પ્રયોગ થાય છે.) અર્થક્રમશઃ- ઉદુમ્બર ફલને સ્વયં પકવે છે. ઉદુમ્બરે સ્વયં ફળ પકાવ્યું. (ઉદુમ્બર સ્વયં ફળને પકાવશે.)
સર્મદ ધાતુનું ઉદાહરણઃ- ટુ પો : સ્વયમેવ; દુધ : पयः स्वयमेव भने धोक्ष्यते पयो गौः स्वयमेव म दुग्धे अने. धोक्ष्यते આ બંને પ્રયોગો ઉપર જણાવ્યા મુજબ થાય છે. ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ અઘતનીનો આત્મપદનો ત પ્રત્યય. તેની પૂર્વે આ સૂત્રની સહાયથી પ્રાપ્ત ગિલ્ પ્રત્યયનો “વર્ષT૦ રૂ-૪-૮૮ થી નિષેધ. ઉપર જણાવ્યા મુજબ સિવું પ્રત્યય. સિન્ નો લોપ ૬ ને ; ત પ્રત્યયના તુ ને ૬ અને ઇ ને જ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી શરદ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- ગાય સ્વયં દુધ દોહે છે. ગાયે સ્વયં દુધ દોહ્યું. ગાય સ્વયં દુધ દોહશે. દા
न कर्मणा त्रिच ३।४।८८॥
, અનન્તર પૂર્વ સૂત્રથી (૩-૪-૮૭ થી) કર્મ-કત્તામાં વિહિત ગિવું પ્રત્યય સકર્મક પદ્ અને કુટું ધાતુને થતો નથી. પોદુ થમેવ અને મદુઘ નઃ પયઃ સ્વયમેવ અહીં પણ્ અને ધાતુને “પવિ-કુદે રૂ-૪૮૭' ની સહાયથી આત્મપદના અદ્યતનીના ત પ્રત્યયની પૂર્વે ગિવું પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ હતી તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી તૂ. નં. ૩-૪-૮૭ માં જણાવ્યા મુજબ મત અને દુઘ આવો પ્રયોગ થાય છે. તિ વિ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સકર્મક જ થવું અને કુટું ધાતુને સૂ નં. ૩-૪-૮૭ થી વિહિત કર્મકતમાં વિહિત ગિવું પ્રત્યાયનો નિષેધ થાય છે. તેથી કવિ ગોવનઃ સ્વયમેવ અહીં અકર્મક પદ્ ધાતુને “વિ-દે: રૂ-૪-૮૭' ની સહાયથી તેમાં જણાવ્યા મુજબ આત્મપદના અઘતનીના ત પ્રત્યયની પૂર્વે ગિવું પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી
૧પ૯
