________________
નમાવ્યયાત વચન ૨ રાજારા
મુ છે અન્તમાં જેનાં એવાં નામને અને અવ્યયને છોડીને અન્ય દ્વિતીયાન્ત નામને ઈચ્છાર્થમાં વિકલ્પથી વચમ્ (વ) અને કાચ પ્રત્યય થાય છે. પુત્રમચ્છતિ આ અર્થમાં દ્વિતીયાન્ત પુત્ર નામને આ સૂત્રથી વચન અને ગ્રામ્ય પ્રત્યય. હાર્થે રૂ-૨-૮' થી દ્વિતીયાનો લોપ. ‘વન ૪-રૂ-૧૦૨' થી વચનું પ્રત્યયની પૂર્વેના પુત્ર નામના ને દીર્ઘ હું આદેશ.... વગેરે કાર્યથી નિષ્પન્ન પુત્રી અને પુત્રછાખ્ય ધાતુને તિવું પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પુત્રીતિ અને પુત્રજાતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ (બંન્નેનો) - પુત્રની ઈચ્છા કરે છે.
સમવ્યયાવિતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ માન્ત નામને અને વ્યય ને છોડીને જ અન્ય દ્વિતીયાન્ત નામને વિકલ્પથી રાજ્ય અને વચનું પ્રત્યય થાય છે. રૂમચ્છત અને સ્વચ્છતિ અહીં દ્વિતીયાન્ત રૂમ્ આ મકારાન્ત નામને અને હું આ અવ્યયને આ સૂત્રથી વચનું અને કાચ પ્રત્યય થતો નથી. અર્થક્રમશઃ- આને ઈચ્છે છે. સ્વર્ગને ઈચ્છે છે.
આ સૂત્રમાં ૨ નું ગ્રહણ કાચ પ્રત્યયના સમુચ્ચય માટે છે. આશય એ છે કે જો આ સૂત્રમાં નું ગ્રહણ કર્યું ન હોત તો આ સૂત્ર છાય પ્રત્યયનો બાધ કરીને પરત્વાક્ થનું પ્રત્યયનું જ વિધાન કરત. આ સૂત્રમાં બનાવ્યયાત આ પદનું ઉપાદાન હોવાથી તૂ. નં. ૩-૪-૨૨ થી માન્ત અને વ્યયાભવ દ્વિતીયાન્ત નામને રાજ્ય પ્રત્યાયના વિધાનનો અવકાશ હોવાથી તે વ્યર્થ નહીં બને. પરંતુ પુત્રમિતિ આ સ્થાને પુત્રજાતિ આવો પ્રયોગ થાય નહીં. તેથી આ સૂત્રમાં “ઘ' નું ગ્રહણ કર્યું છે. જેથી પુત્રશતિ આવો પ્રયોગ સિદ્ધ થાય છે. તેમજ રૂચ્છિત અને સ્વચ્છતિ આ અર્થમાં આ સૂત્રથી વાચ અને વચનું પ્રત્યય ન થાય તો પણ પૂર્વ (૩-૪-૨૨) સૂત્રથી રાજ્ય પ્રત્યય થવાથી ઢંજાતિ અને ઓતિ અટશે પ્રચેઝ થયું છે. ... ઈજ્યાદિ અન્યત્ર અનુસંધેય
૧૦૪
