________________
ગોપાલન અહીં કર્મમાં વિહિત ષઠ્યન્ત ગો નામને દ્રોહ નામની સાથે ‘કૃતિ રૂ-9-૭૭’ થી સમાસની પ્રાપ્તિ હતી. તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - ગોવાળીયાથી ભિન્ન વ્યક્તિવઢે ગાયોનું દોહવું આશ્ચર્ય છે. ગાથા નવાં વોહોડ ગોપાલન અહીં ગોપાલ નામને ‘રે ૨-૨-૮૬’ થી નિત્ય ષષ્ઠીની પ્રાપ્તિ હતી. પરંતુ ‘હિહેતો૦ ૨-૨-૮૭' થી તેનો વિકલ્પથી નિષેધ થવાથી તે નામને હેતુ-′૦ ૨-૨-૪૪’ થી તૃતીયા વિભક્તિ થાય છે. तृतीयायामिति किम् ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ તું વાચક નામને તૃતીયા વિભક્તિ થઇ હોય તો જ કર્મમાં વિહિત ષજ્યન્ત નામને તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. તેથી શબ્દાનુશાસન ગુરો: અહીં ‘દ્વિહેતો૦ ૨-૨-૮૭’ થી તું વાચક ગુરુ નામને વિકલ્પપક્ષમાં ષષ્ઠીનો નિષેધ ન થવાથી ત્ ૨-૨-૮૬’ થી ષષ્ઠી વિભક્તિ થઇ છે. અહીં કર્તવાચક નામ તૃતીયામાં ન હોવાથી શવ્વાનામનુશાસનમ્ આ વિગ્રહમાં કર્મમાં વિહિત ષઠ્યન્ત શત્વ નામને અનુશાસન નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરુષ સમાસનો નિષેધ થતો નથી જેથી ‘કૃતિ ૩-૬-૭૭' થી તત્પુરુષ સમાસ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં શબ્દાનામનુશાસનું ગુરુળ આવો પણ પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ગુરુનું શબ્દાનુશાસન. (વ્યાકરણ.) ૫૮૪ના
तृप्तार्थ पूरणाऽव्ययाऽतृथ् शत्रानशा ३/१/८५॥
પછ્યન્ત નામને તૃપ્તાર્થવ્ઝ નામની સાથે; પૂરણ પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે; અવ્યયની સાથે; અતૃશ્ (અત) પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે; શત્ (અત્) પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે અને જ્ઞાનશૂ પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે તત્પુરુષ સમાસ થતો નથી. તાંના તૃપ્ત:; તીર્થતાં ષોડશ; રાજ્ઞઃ સાક્ષાત; રામસ્ય ક્રિષન ચૈત્રસ્ય પત્તનું અને મૈત્રસ્ય પવમાન: અહીં “નવયનાન્ઝેવે ૩-૧-૭૬' થી બળ્વન્ત જ્ઞાતિ નામોને તૃપ્તાવિ નામોની સાથે ક્રમશઃ સમાસની પ્રાપ્ત હતી. તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - ફળોથી પ્તિ. તીર્થંકર ભગવન્તોમાં સોળમા. રાજાને સાક્ષાત્. રામસમ્બન્ધી દ્વેષ કરતો. ચૈત્રસમ્બન્ધી રાંધતો. મૈત્ર સમ્બન્ધી રાંધતો. વિક્ ધાતુને ‘સુગ્ - ક્રિષાર્જ ૬-૨-૨૬’ થી અતૃશ્
६३
