________________
વર્ષાતિવાદ્ય: રૂારા૪૮//
વર્ચસ્ડ (કુત્સિત વર્ગો વર્ધમ્) વગેરે અર્થમાં; અવરાવિ ગણપાઠમાંના અવ....... વગેરે સમાસમાં ઉત્તરપદની આદિમાં શ્ણ્ અથવા ત્ આદેશનું નિપાતન કરાય છે. નવીર્યતે અને અવળીર્વતે આ અર્થમાં અનુક્રમે ઞવ અને અપ નામને ર (‘યુવŕ૦ ૫-૩-૨૮ થી ૢ ધાતુને અનૢ પ્રત્યય.) નામની સાથે ‘ગતિવ૬૦ ૩-૧-૪૨’ થી તત્પુરુષ સમાસ. આ સૂત્રથી ઉત્તરપદ ર નામની પૂર્વમાં હૂઁ નો આગમ વગેરે કાર્ય થવાથી અવરો ડ નમતમ્ અને અપહ્વરો થાપ્ામ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃવિષ્ટા. રથનું ચક્ર. વર્જ વગેરે અર્થ ન હોય તો; ઉપર જણાવ્યા મુજબ ર નામની આદિમાં આ સૂત્રથી સ્ નો આગમ થતો નથી. જેથી ગવરોન્ચઃ અને અપરોન્ચઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - વિસ્તાર. તિરસ્કાર. ॥૪૮॥
परतः स्त्री पुम्वत् स्त्र्येकार्थेडनूङ् ३/२/४९ //
વિશેષ્યના કારણે જે નામ સ્ત્રીલિગ થયું છે - તે વિશેષણવાચક નામને; સ્ત્રીલિંગ સમાનાર્થક (તાદૃશ વિશેષ્યવાચક) ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો; પુખ્વર્ ભાવ થાય છે. (અર્થાત્ તે નામને સ્ત્રીલિંગમાં વિહિત આવું વગેરે પ્રત્યયનો લોપ થાય છે.) પરન્તુ ક્ પ્રત્યયાન્ત તાદૃશ નામને પુણ્ ભાવ થતો નથી. દર્શનીયા માર્યા યસ્ય આ વિગ્રહમાં ‘હ્રાર્થ ચાનેળ્વ ૩-૧-૨૨' થી વર્શનીયા નામને માર્યા નામની સાથે બહુવ્રીહિ સમાસ. ‘પેાર્થે ૩-૨-૮' થી સિ નો લોપ. ‘ગોચાત્તે ૨-૪-૬૬' થી માર્યા ના અન્ય જ્ઞા ને-હસ્ત મૈં
२०३
