________________
-
અતાં વિદ્યા-ચોજિસભ્યત્વે રૂ/ર/રૂoll
વિથા અથવા યોનિ (જન્મ-ઉત્પત્તિ) કુત સમ્બન્ધ, જેની પ્રવૃત્તિ (પ્રયોગ)માં નિમિત્ત છે - એવા કારાના નામની (નામથી પરમાં રહેલી) ષષ્ઠી વિભકિતનો; તેનાથી પરમાં વિદ્યા અથવા યોનિકતસમ્બન્ધ જેની પ્રવૃત્તિમાં હેતુ છે - એવું નામ ઉત્તરપદ હોય તો લોપ થતો નથી. હોતુ: પુત્ર (અહીં વિદ્યાકત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક ઋકારાન્ત નામ હોતુ પૂર્વપદ છે અને યોનિવૃત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક નામ પુત્ર ઉત્તરપદ છે.); પિતુઃ પુત્ર: (અહીં
કારાન્ત નામ પિતૃ આ પૂર્વપદ અને પુત્ર ઉત્તરપદ - બંને યોનિકત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક છે.) અને જિતુરન્તવાણી (અહીં સકારાન્ત નામ પિતૃ આ પૂર્વપદ યોનિકતસમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક છે અને ઉત્તરપદ મન્તવાસિન વિઘાકૃત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક છે.) આ વિગ્રહમાં “પપ્નના 3-9-૭૬ થી યથાપ્રાપ્ત તપુરુષ સમાસ. ‘ાર્ગે ૨-૮' થી પ્રાપ્ત ષષ્ઠી વિભકિતના લોપનો આ સૂત્રથી નિષેધ વગેરે કાર્ય થવાથી અનુક્રમે હોતુ પુત્ર વિતુ: પુત્ર અને વિતુરન્તવાણી આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- હોમ કરનારનો પુત્ર. પિતાનો પુત્ર. પિતાનો શિષ્ય. - તામિતિ શિન્ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિદ્યા કે યોનિકત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક અકારાન્ત જ નામ સ્વરૂપ પૂર્વપદ સમ્બન્ધી તેનાથી પરમાં રહેલી) ષષ્ઠી વિભતિનો; તેનાથી પરમાં વિદ્યા કે યોનિકત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક નામ - ઉત્તરપદ હોય તો લોપ થતો નથી. તેથી ગાવાઈચ પુત્રઃ આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ તપુરુષ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી ભાવાર્યપુત્ર આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં યોનિકત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક પુત્ર ઉત્તરપદની પૂર્વ રહેલું વિઘાકત સમ્બન્ધ પ્રવૃત્તિનિમિત્તક ઝી વાર આ
१९१
