________________
અહીં પ્રાચ્ય દેશ સમ્બન્ધી કરની સંજ્ઞાનો વિષય ન હોવાથી સપ્તમીના લોપનો આ સૂત્રથી નિષેધ થતો નથી.
વાર રૂતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રાચ્ય દેશ સમ્બન્ધી જારની જ સંજ્ઞાનો વિષય હોય તો વ્યસ્જનાદિ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો, તેની પૂર્વે રહેલા અકારાન્ત અને વ્યાજનાન્ત પૂર્વપદથી પરમાં રહેલી સપ્તમીનો લોપ થતો નથી. તેથી સર્દિત તે પશુ: આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ તપુરુષ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી ટૂથપશુની જેમ ગર્દેતપશુ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - પ્રાચ્ય દેશ પ્રસિદ્ધ આપવા યોગ્ય વસ્તુ વિશેષ. અહીં જાર ની સંજ્ઞાનો વિષય ન હોવાથી આ સૂત્રથી સપ્તમીના લોપનો નિષેધ થતો નથી. - અગ્નન તિ ?િ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રવ્ય દેશ સમ્બન્ધી વાર ની સંજ્ઞાનો વિષય હોય તો; વ્યજનાદિ જ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા અકારાન્ત અથવા વ્યસ્જનાત્ત નામથી પરમાં રહેલા સપ્તમીનો લોપ થતો નથી. તેથી કવિ ટે સર: આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ તપુરુષ સમાસાદિ કાર્ય થવાથી વિટર: આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં સ્વરાદિ ઉત્તરપદ પરમાં હોવાથી આ સૂત્રથી સપ્તમીના લોપનો નિષેધ થતો નથી. અર્થ - પ્રાધ્ય દેશમાં લેવાતો કર વિશેષ.
અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે - મુકુટેશાષાઃ ઈત્યાદિ સ્થળે યદ્યપિ પૂર્વસૂત્રથી (૩-૨-૧૮ થી) સપ્તમીના લોપનો નિષેધ સિદ્ધ જ છે. પરંતુ પ્રાધ્ય દેશ સમ્બન્ધી જાર ની જ સંજ્ઞાના વિષયમાં અને વ્યાજનાદિ જ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો તાદૃશ સપ્તમીના લોપનો નિષેધ થાય - આવા નિયમ માટે આ સૂત્રનું પ્રણયન છે. તેથી સહેંતપશુ અને વિટT:.........ઈત્યાદિ સ્થળે આ સૂત્રથી અથવા તો પૂર્વસૂત્રથી પણ સપ્તમીના લોપનો નિષેધ થતો નથી... ઈત્યાદિ સ્વયં વિચારવું.... / ૧૯ II
१७५
