________________
છે. અર્થ - તીર્થમાં કાગડા જેવો. અહીં સંજ્ઞાનો વિષય ન હોવાથી અકારાન્ત પૂર્વપદથી પરમાં રહેલા સપ્તમીના જિ પ્રત્યયના લોપનો આ સૂત્રથી નિષેધ થતો નથી.આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સપ્તમીનો લોપ બહુલતયા જ થતો નથી. તેથી વિસાર: સ્વછ્તાર: ઈત્યાદિ સ્થળે વિકલ્પથી સપ્તમીના લોપનો નિષેધ થાય છે. અને ગ્રામજૂર: ઈત્યાદિ સ્થળે સપ્તમીના લોપનો નિષેધ થતો પણ નથી.......ઈત્યાદિ અન્યત્ર અનુસન્ધેય છે. II ૧૮ ॥
ાવારસ્ય પ્રગ્નને રૂ | ૨ | ૧૧ ||
>
રાજ્યની રક્ષા માટે રાજાઓ જે કર લે છે; તેને હ્રાર કહેવાય છે. પ્રાઘ્ય દેશ સમ્બંધી ાર ની સંજ્ઞાના વિષયમાં, વ્યંજનાદિ ઉત્તરપદ ૫૨માં હોય તો; અકારાન્ત અને વ્યજનાન્ત પૂર્વપદથી પરમાં રહેલા સપ્તમી વિભક્તિના પ્રત્યયનો લોપ થતો નથી. મુત્તુટે હાઉવળઃ અને સમિધિ માબ: આ વિગ્રહમાં સપ્તમ્યન્ત મુછુટ અને સમિધ્ નામને અનુક્રમે વ્યંજનાદિ ાવળ અને માત્ર નામની સાથે ‘નામ્નિ રૂ-૧-૧૪’ થી તત્પુરુષ સમાસ. ‘પેાર્થે ૩-૨-૮' થી પ્રાપ્ત સપ્તમીના લોપનો આ સૂત્રથી નિષેધ વગેરે કાર્ય થવાથી મુકુટાળિઃ અને સમિધિમાબ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ પ્રાચ્ય દેશમાં લેવાતો કર વિશેષ. પ્રાચ્ય દેશમાં લેવાતો કર વિશેષ. ત્રાગિતિ વિમ્ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રાચ્ય જ દેશ સમ્બન્ધી હ્રાર ની સંજ્ઞાના વિષયમાં વ્યગ્નનાદિ ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો; તેની પૂર્વે રહેલા અકારાન્ત અને વ્યઞ્જનાન્ત પૂર્વપદી પરમાં રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો લોપ થતો નથી. તેથી યૂથે પશુ: આ વિગ્રહમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ તત્પુરુષ સમાસ. ‘ાર્થે ૩-૨-૮' થી સપ્તમીનો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી યૂથપશુ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ઉત્તર દેશમાં લેવાતો કર વિશેષ.
१७४
