________________
આગમ થયો નથી.
✡ ગૌસ્વ ધાતુને સઁસ્તૃત.... ૪-૪-૪૯ થી સકારાદિ પ્રત્યયની પૂર્વે નિત્ય ટ્. થવાથી સ્વરિતિ પ્રયોગ થશે અને તકારાદિ પ્રત્યયની પૂર્વે આ સૂત્રથી વિકલ્પે ટ્ થવાથી સ્વર્તા, સ્વરિતા પ્રયોગ થશે. પણ તકારાદિ કિત્ પ્રત્યય પર છતાં વળ... ૪-૪-૫૭ થી રૂર્ આગમ થતો નથી તેથી સ્વી, સ્મૃત:, સ્મૃતવાન્ પ્રયોગ થશે.
✡
૫૫૪
ધૂ અને પૂક્ ધાતુથી વર્નાર્ ૪-૪-૫૮ થી તકારાદિ કિત પ્રત્યયની આદિમાં ર્ આગમ થતો નથી તેથી ધૃત્વા, ધૂત:, ધૂતવાન્ - સૂત્વા, સૂત:, સૂતવાન્ પ્રયોગ થશે.
આ સૂત્ર પૃથગ્ રચવાથી “સિનાશિષોત્મને” ની નિવૃત્તિ થઈ છે.
ઔવિત્ એ પ્રમાણે અનુબંધવડે નિર્દેશ કરેલો હોવાથી યન્તુવન્ત માં આ સૂત્રથી વિકલ્પે ટ્ ન થતાં સ્વાઘ... ૪-૪-૩૨ થી નિત્ય ટ્ થશે તેથી સરીસ્વરિતા, નોમૂહિતા પ્રયોગ થશે. મૌલિત: ને બદલે ધૂ ધાતુને ધાતુપાઠમાં વિત્ કરીને માત્ર ઔવિત: સૂત્ર બનાવ્યું હોત તો ચાલત છતાં આવું ન કરતાં [ ધાતુને જુદો લીધો છે તે એમ જણાવે છે કે જો ધૂ ને સવિત્ કરે તો પાંચમાં અને નવમાં બંને ગણનાં ધાતુને ઔવિત્ કરવા પડે. તેથી ધૂમ્ ને જુદો જ ગ્રહણ કરવાથી બન્ને હૂ ને ધાતુપાઠમાં વિત્ ન કરવા પડ્યા. નિષ: । ૪-૪-૨૧
અર્થ:- નિર્, નિસ્ ઉપસર્ગપૂર્વક સ્ ધાતુથી પરમાં રહેલ તકારાદિ અને સકારાદિ અશિત્ પ્રત્યયની આદિમાં રૂટ્ વિકલ્પે થાય છે.
વિવેચન - નિષ્ઠો, નિોષિતા
કાઢશે. નિપ્ - નિવું... ૨-૩-૯ થી ર્ નો બ્.
નિતા - તાતારી... ૩-૩-૧૪ થી તા પ્રત્યય. निष्कोष्+ता
તવો... ૪-૩-૪ થી ૪ નો ગુણ ો.
નિષ્કોણ - તર્પાસ્ય... ૧-૩-૬૦ થી ર્ નો દ્. આ સૂત્રથી, જ્યારે ટ્ થાય ત્યારે નિષ્ઠોષિતા પ્રયોગ થશે. એજ પ્રમાણે - નિોમ, નિષ્પોષિતુમ્ - નિષ્પોષવ્યમ્, નિષ્ઠોષિતવ્યમ્ પ્રયોગ થશે.
-
=
