________________
૫૪૨
વિ... ૩-૩-૯
અહીં માઁ નો યોગ હોવાથી આ સૂત્રથી ગદ્ નો આગમ થયો નથી. એજ પ્રમાણે - મા સ્મ જોતુ આ હ્યસ્તનીનો પ્રયોગ છે તેમાં પણ મા નો યોગ હોવાથી આ સૂત્રથી અદ્ નો આગમ થયો નથી. થાતોિિત વ્હિમ્ ? પ્રાયા: = તું ગયો. પ્ર+યા+સ્ થી સિવ્ પ્રત્યય, પ્ર-યાત્ - આ સૂત્રથી અદ્ આગમ, પ્રાયાસ્ સમાનાનાં... ૧-૨-૧ થી ૪+૪ આ, સોહ:, :પાત્તે... થી પ્રાયા: થશે. અહીં યા ધાતુની પૂર્વે પ્ર એ ઉપસર્ગ છે તેથી અદ્ નો આગમ યા ધાતુની પૂર્વે થયો પણ ઉપસર્ગ એવા પ્ર ની પૂર્વે થતો નથી. તેથી પ્રયા: પ્રયોગ થાય પણ અપ્રયા: એવો અનિષ્ટ પ્રયોગ નહીં થાય. સૂત્રમાં ઘસ્તની વિગેરેનાં વિષયમાં અટ્ થાય છે એ પ્રમાણે વિધાન કરેલું હોવાથી ધાતુ અને હ્યસ્તની વિગેરેનાં પ્રત્યયની વચ્ચે શત્ વિગેરે પ્રત્યયનું વ્યવધાન હોય તો પણ ધાતુની પૂર્વે અટ્ થાય છે જેમકે - અરોત્ માં ૩ વિકરણ પ્રત્યયનું અને 'અરિષ્કૃત્ માં રૂટ્ નું વ્યવધાન છે છતાં પણ અદ્ નો આગમ થયો છે. જો હ્યસ્તની વિગેરેનાં પ્રત્યય પરમાં હોતે છતે જ અર્ નું વિધાન કર્યું હોત તો માત્ર અનુ અમોત્યંત વિગેરે પ્રયોગોમાં જ અદ્ આગમ થાત.
=
-
एत्यस्तेर्वृद्धिः । ४-४-३०
અર્થ:- માણ્ નો યોગ ન હોય તો હ્યસ્તની નાં વિષયમાં રૂળ, જ્ અને અસ્ ધાતુનાં આદિસ્વરની વૃદ્ધિ થાય છે.
વિવેચન - (૧) આયર્ = તેઓ ગયા. રૂ+અન્ - વિન્તામ્... ૩-૩-૯ થી અન્ પ્રત્યય, પે+અન્ − આ સૂત્રથી રૂ ની વૃદ્ધિ છે, ઞાયન્ - થૈતો... ૧૨-૨૩ થી તે નો આપ્યું.
-
=
(૨) અધ્યાયન્ = તેઓએ સ્મરણ કર્યું. સાધનિકા આયન્ પ્રમાણે થશે. (૩) ઞસ્તાક્ તેઓ બે હતાં. ગ+તાન્ વિજ્ઞામ્... ૩-૩-૯ થી તામ્ પ્રત્યય, આસ્તામ્ - આ સૂત્રથી 5 ની વૃદ્ધિ આ.
અમાઙેત્યેવ - મા સ્મ તે યન્ = તેઓ ન જાય. રૂ+અન્ - વિતામાં... ૩-૩-૯ થી અત્ પ્રત્યય, યન્ - હ્વિળો... ૪-૩-૧૫ થી રૂ.નો ય્. અહીં માઁ નો યોગ હોવાથી આ સૂત્રથી આદિસ્વર રૂ ની વૃદ્ધિ થઈ નથી.
