________________
૫૩૩
વિદ્રતું:, નિપપ્રતુ: પ્રયોગો શ્ર-પા (૧૮૬૫), ત્રાં-ત્સિત તૌ (૧૦૬૬), પ્ર-પૂણે (૧૦૭૨) થી સિદ્ધ છે તો પછી આ સૂત્રની જરૂર નથી છતાં સૂત્ર બનાવ્યું છે તે ઋતુ પ્રત્યયાન્ત પ્રયોગો સિદ્ધ કરવા માટે બનાવ્યું છે. જો આ સૂત્રથી ૠ નો ૠ આદેશ ન થાય તો માત્ર એક જ વિશિશીર્વાન, વિવિીર્વાન, નિપુપૂર્વાન્ પ્રયોગ થાત પણ વિશ‰વાન, વિવૃવાનું, નિવૃવાન્ પ્રયોગ ન થાત એટલે સુ પ્રત્યય પરં છતાં બે પ્રયોગોની પ્રાપ્તિ કરવા માટે આ સૂત્રની જરૂર છે. हनो वध आशिष्यत्रौ । ४-४-२१
અર્થ:- આશીર્વાદનાં વિષયમાં બિટ્ પ્રત્યયનો વિષય ન હોય તો હૈંન્ ધાતુનો વધ આદેશ થાય છે.
વિવેચન - વધ્યાત્ = તે વધ કરે. હ+યાત્- યાત્... ૩-૩-૧૩ થી યાત્ પ્રત્યય, વધાત્ - આ સૂત્રથી હસ્ નો વધ આદેશ, વધ્યાત્ - અતઃ ૪-૩-૮૨ થી વધ નાં અ નો લોપ.
-
अञाविति किम् ? घानिषीष्ट તે વધ કરે. સાનિકા ૩-૪-૬૯ માં જણાવેલ ધાનિધ્યતે પ્રમાણે થશે. બિટ્ નાં વિકલ્પપક્ષે વધિષી પ્રયોગ થાય ત્યારે વધ ધાતુનાં અ નો લોપ થયા પછી સ્થાનિવદ્ ભાવનાં કારણે વધ અનેકસ્વરી હોવાથી સ્વા... ૪-૪-૫૬ થી ટ્ નો નિષેધ ન થતાં સ્તાદ્ય... ૪-૪-૩૨ થી રૂર્ આગમ થાય છે. પરોક્ષાની નિવૃત્તિ થવાથી વા ની પણ નિવૃત્તિ થઈ છે.
अद्यतन्यां वा त्वात्मने । ४-४-२२
1
અર્થ:- અદ્યતનીનાં વિષયમાં નૂ ધાતુનો વધ આદેશ થાય છે પરન્તુ આત્મનેપદનાં વિષયમાં ન્ ધાતુનો વધ આદેશ વિકલ્પે થાય છે.
વિવેચન - (૧) અવધીત્ = તેણે હણ્યો.
હ+ટ્ - વિતામ્... ૩-૩-૧૧ થી દ્વિ પ્રત્યય. વધ+ ્ - આ સૂત્રથી હસ્ નો વધ આદેશ. वध+स्+द् સિન... ૩-૪-૫૩ થી સિદ્ પ્રત્યય. વધ+3++ ્ - સ્તાદ્ય... ૪-૪-૩૨ થી રૂર્ આગમ.
