________________
૪૭૮
कास्+धि હૈં ધુટો... ૪-૨-૮૩ થી ત્તિ નો ધિ.
चकाधि
આ સૂત્રથી ધાતુનાં સ્ નો લોપ. વિકલ્પપક્ષે સ્ નો લોપ
ન થાય ત્યારે તૃતીય... ૧-૩-૪૯ થી સ્ નો વ્ થવાથી વાદ્ધિ પ્રયોગ થશે. એજ પ્રમાણે શાસ્ ધાતુનું - શધ્વમ્, આશાર્ધ્વમ્, (૨) અવિધ્વમ્, અવિમ્ = તમે કાપ્યું.
તૂ+ધ્વમ્ - ત્રિ-તાર્... ૩-૩-૧૧ થી ધ્વમ્ પ્રત્યય. જૂ++ધ્વમ્ - સિન... ૩-૪-૫૩ થી સિદ્ પ્રત્યય: અનૂ++ધ્વમ્ - અ... ૪-૪-૨૯ થી અદ્ આગમ. અનૂ+રૂ++ધ્વમ્ - સ્વાદ... ૪-૪-૩૨ થી રૂર્ આગમ.
–
અતો+3++ધ્વમ્ - નામિનો... ૪-૩-૧ થી ૪ નો ગુણ ઓ. અવિ+સ્+ધ્વમ્ - ગોવૌતો... ૧-૨-૨૪ થી ઓ નો અવ્.
1
અવિઘ્નમ્ - આ સૂત્રથી સ્ નો લોપ. વિકલ્પપક્ષે સ્ નો લોપ ન થાય ત્યારે અવિ+ધ્વર્ નામ્ય... ૨-૩-૧૫ થી स् નો વ્. અવિ+ધ્વમ્ - તૃતીય... ૧-૩-૪૯ થી ર્ નો ફ્, વિમ્ તસ્થિ... ૧-૩-૬૦ થી ધ્ નો ૢ થશે. .
સિપ્ ની અનુવૃત્તિ ચાલતી હોવા છતાં આ સૂત્રમાં સ્ નું ગ્રહણ કર્યું છે તે સામાન્ય સ્ નાં ગ્રહણ માટે છે તેથી પ્રકૃતિનાં સકારનો અને પ્રત્યયનાં સકારનો (બન્નેનો) લોપ થશે.
કેટલાંક સ્ નો લોપ વિકલ્પે ઈચ્છતા નથી એટલે કે નિત્ય લોપ ઈચ્છે છે. તેઓનાં મતે રાધિ, અવિઘ્નમ્ એ પ્રમાણે એક જ પ્રયોગ થશે. અસ્તે: સિ હસ્ત્વતિ । ૪-રૂ-૭૩
અર્થઃ- સકારાદિ પ્રત્યય પર છતાં અસ્ ધાતુનાં સ્ નો લોપ થાય છે અને શ્ પ્રત્યય પર છતાં અસ્ ધાતુનાં સ્ નો હૈં આદેશ થાય છે.
=
તું છે. ઞસ્+ 1+ત્તિ તિર્... ૩-૩-૬ થી સિન્
વિવેચન - (૧) અસિ પ્રત્યય, અત્તિ આ સૂત્રથી અભ્ ધાતુનાં સ્ નો લોપ થયો છે.
(૨) વ્યતિસે = તેને બદલે તું છે.
वि+अति+अस्
જિયા... ૩-૩-૨૩ થી આત્મનેપદ.
