________________
૪૬૨
(૩) ઝામિ ઇચ્છા કરાઈ. સાનિકા ૩-૪-૬૮ માં જણાવેલ માર પ્રમાણે થશે. પણ ૪-૩-૫૧ ને બદલે ૪-૩-૫૦ થી વૃદ્ધિ થશે. એજ પ્રમાણે - યામિ, અમિ, ઝનામિ, આમ, અવામિ, આવામિ.
-
આત્તમ કૃતિ વિમ્ ? ચમ:, વિશ્વમ:, નમ:, વિશ્વમ:, અમિ, વ્યમિ. અહીં ઘર્, ખ અને ઞિ પ્રત્યય પર છતાં આ સૂત્રથી વૃદ્ધિનો નિષેધ થયો છે કેમકે સૂત્રમાં આ+વમ્ હોય તો જ વર્જન કર્યું છે. कृञ्ञावित्येव - शशाम શાન્ત કર્યો. અહીં જ્. પ્રત્યય કૃદન્તનો નથી પરોક્ષાનો છે અને નિશામયતે = શાન્ત કરાવે છે. અહીં ત્િ પ્રત્યય ખિન્ન નો છે તેથી આ સૂત્રથી વૃદ્ધિનો નિષેધ થયો નથી. આમ:, આમ:, આમિ માં વૃદ્ધિ થયેલી છે તો સૂત્રમાં મ્ અન્નવાળાને તો વૃદ્ધિનો નિષેધ કહેલો છે. અમત્-ળે (૧૭૪૭) ૧૦ માં ગણનો અમ્ ધાતુ હોય તો વૃદ્ધિ થશે અને અમ-શબ્દ-મો: (૩૯૧) પહેલાં ગણનો ન્ ધાતુ હોય તો વૃદ્ધિનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી અમ:,
અમ:, અમિ પ્રયોગ થશે.
विश्रमेर्वा । ४-३-५६
અર્થ:- કૃદન્તનાં ચિત્-ખિત્ પ્રત્યય અને ઞિ પ્રત્યય પ૨ છતાં વિ પૂર્વક મ્ ધાતુનાં ઉપાત્ત્વ અ ની વિકલ્પે વૃદ્ધિ થાય છે.
=
વિવેચન - (૧) વિશ્રામ:, વિશ્રમ: = આરામ. વિશ્ર+૬ - ૫-૩-૧૮, વિશ્રામ- ૪-૩-૫૦. વિકલ્પપક્ષે વૃદ્ધિ ન થાય ત્યારે વિશ્રમ. સિ પ્રત્યય, સોહ:, રપવાસ્તે... થી વિશ્રામ:, વિશ્રમ: પ્રયોગ થશે.
(૨) વિશ્રામ:, વિશ્રમજ:
આરામ કરનાર. વિ+શ્ર+35 ૫-૧-૪૮,
विश्रामक ૪-૩-૫૦ થી વૃદ્ધિ. વિકલ્પપક્ષે વૃદ્ધિ ન થાય ત્યારે વિશ્રમ. ત્તિ પ્રત્યય, સોહ:, ર:પાને... થી વિશ્રામ:, વિશ્રમ: પ્રયોગ થશે.
-
=
(૩) વ્યત્રામિ, વ્યમિ = આરામ કરાયો. સાધનિકા ૩-૪-૬૮ માં જણાવેલ અરિ પ્રમાણે થશે. પણ ૪-૩-૫૧ ને બદલે ૪-૩-૫૦ થી વૃદ્ધિ થશે. વિકલ્પપક્ષે વૃદ્ધિ ન થાય ત્યારે વ્યમિ પ્રયોગ થશે.
