________________
૨૫૯
અહીં લઘુ ધાત્વક્ષર છે. ૐ પ્રત્યય છે તેની પૂર્વમાં ખિ પ્રત્યય પણ છે. પણ હ્રથ ધાતુમાં રહેલાં ૬ નો (સમાનનો) લોપ થયેલો છે તેથી આ સૂત્રથી સન્વત્ કાર્ય થયું નથી.
लघोर्दीर्घोऽस्वरादेः । ४-१-६४
અર્થ:- ૬ પ્રત્યય ૫૨માં છે જેને એવો ખિ પ્રત્યય પર છતાં દ્વિત્વ થયે છતે સ્વરાદિ ધાતુઓને વર્જીને અન્ય ધાતુઓમાં સમાનનો લોપ થયો નથી તેવા ધાતુઓનો પૂર્વનો લઘુસ્વર લઘુધાત્વક્ષર પરમાં હોતે છતે દીર્ઘ થાય છે.
વિવેચન - (૧) અત્ = તેણે કરાવ્યું. સાનિકા ૩-૪-૫૮ માં કરેલી છે. લઘુધાત્વક્ષર પરમાં હોવાથી ૪-૧-૬૩ થી સત્ત્વત્ કાર્ય થવાથી સન્યસ્ય ૪-૧-૫૯ થી પૂર્વનાં અ નો રૂ થયો. અને તે રૂ લઘુસ્વર હોવાથી આ સૂત્રથી દીર્ઘ થયો.
=
નયોિિત વ્હિમ્ ? અવિધાત્ = તેણે શબ્દ (અવાજ) કરાવ્યો. વવળરાદ્ધે (૨૭૧) સાધનિકા અવીત્ પ્રમાણે થશે. પણ વૃદ્ધિનો અભાવ હોવાથી ૪-૩-૫૧ અને ૪-૨-૩૫ સૂત્ર નહીં લાગે. અહીં વન થી પૂર્વમાં ચિ માં રહેલો રૂ એ સંયોગવાળા અક્ષરની પૂર્વે હોવાથી ગુરુ છે તેથી આ સૂત્રથી પૂર્વમાં લઘુસ્વર ન હોવાથી દીર્ઘ થયું નથી. અસ્વરાવેરિતિ વિમ્ ? ગૌર્જુનવત્ – તેણે ઢંકાવ્યું. -માને (૧૧૨૩) નુ+રૂ - પ્રયો.... ૩-૪-૨૦ થી નિત્ પ્રત્યય. નુ+રૂ+ ્ - વિ-તાર્... ૩-૩-૧૧ થી ૬ પ્રત્યય. નું+3+3+ર્ - નિ-ત્રિ... ૩-૪-૫૮ થી ૬ પ્રત્યય. નુનુ+3+4+ ્ - સ્વરાવે... ૪-૧-૪ થી એકસ્વરી દ્વિતીયઅંશ દ્વિત્વ. ઔનુનુ+3+4+ ્ - સ્વરાવે... ૪-૪-૩૧ થી ૬ ની વૃદ્ધિ ભૌ. સૌનુંનૌ+3+અ+ ્ - નામિનો... ૪-૩-૫૧ થી તુ નાં ૩ ની વૃદ્ધિ સૌ. સૌનુંના+3+અ+ ્ - ઓવૌતો... ૧-૨-૨૪ થી ૌ નો આવ્. સૌનુંનાવત્ - પેનિટિ ૪-૩-૮૩ થી ૫ત્ નો લોપ. બૌનુંનવત્ - ૩પાન્ય... ૪-૨-૩૫ થી ઉપાન્ય સ્વર હ્રસ્વ.
