________________
૭ર
પાર્થમિતિ લિમ્ ? વૃદ્ધોક્ષા - વૃદ્ધસ્ય કક્ષા = ઘરડાનો બળદ. અહીં ષષ્ઠી તપુરૂષ સમાસ કર્યો છે. તેથી આ સૂત્રથી સમાસ ના થયો. જો વૃદ્ધશાસી રક્ષા ૩ - વૃદ્ધોક્ષા = ઘરડો એવો બળદ. આવી રીતે સમાસ કરે તો આ સૂત્રથી કર્મધારય સમાસ પણ થઈ શકે. કર્મધારય સમાસમાં નાતમાં. ૭-૩-૯૫ થી અત્ સમાસાન્ત થયો છે. બહુલાધિકાર હોવાથી ક્વચિત્ સમાસ ન પણ થાય. જેમ કે - અમ: નામ:, મનઃ વાર્તવીર્ય વગેરે. ક્વચિત્ નિત્ય સમાસ પણ થાય છે. જેમ કે - Mાસ, નરસિંહ
વગેરે.
પૂર્વવાનૈવ-સર્વ-નર-પુરા-નવ-વસ્ત્રમ્ રૂ-૧-૨૭. અર્થ - પૂર્વકાલવાચક નામ તેમ જ સર્વ, નતુ, પુખ, નવ અને વેત્ત
નામ કોઈપણ નામની સાથે ઐકાથ્ય જણાતું હોય તો તત્કર્મ.
સમાસ પામે છે. સૂત્ર સમાસ- પૂર્વ પ્રાતઃ યસ્ય સઃ – પૂર્વIR: (બહુ.)
पूर्वकालच एकश्च सर्वश्च जरत् च पुराणश्च जवश्च केवलम् च एतेषां
સમાહિ-પૂર્વતૈસર્વનરપુરાનવતમ્ (સમા.૮) વિવેચન- સ્રાતાનુર્ણિત:, પાટી, સર્વોત્રમ્, નવ:, પુખવા, નવો;િ,
અને વત્તજ્ઞાનમ્ આ બધા સમાસો ઉપરના વિશેષ.. ૩-૧-૯૬ થી સિદ્ધ જ હતાં છતાં આ સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું તે જ જણાવે છે કે પૂર્વકાલવાચક ક્રિયા સમાસમાં પ્રથમ મૂકવી અને પરકાલવાચક ક્રિયા પછી મૂકવી. તેમજ હક્ક વગેરે શબ્દોમાં એમ કહી શકાય કે આ સૂત્રમાં કહેલા જ બે શબ્દોનો સમાસ થાય તો પૂર્વાત્પરમ્ થી પરશબ્દને પૂર્વપદમાં મૂકવો. દા.ત. વતપુનમ અહીં સૂત્રમાં પર રહેલાં
વત શબ્દનો પૂર્વપ્રયોગ થયો છે. પીન્દ્રઃ સા --સહી-દ્વિતીયેવું વર્તત .- એક શબ્દ ચાર અર્થમાં વર્તે છે.
