________________
૧૬
દા.ત. મૈત્રક્ષ વૈશ્ચ મંત્રનો.
(૪) અન્યપદ પ્રધાન જે સમાસમાં હોય તે બહુવ્રીહિ સમાસ.
દા.ત. શ્વેતમ્ અન્વરમ્ યસ્ય સ: શ્વેતામ્બર: (મુનિ:).
સમાસ કરવાનું ફળ એ જ કે એકપદ થાય અને નિત્ય સંધિ થાય. અહીંથી દરેક સૂત્રોમાં આવતાં સમાસો વિસ્તારથી ૩-૧ અને ૩-૨ નું વિવેચન પૂર્ણ થયા પછી લખેલા છે. તે સમાસોમાં આવતી વિશેષતા તે તે સૂત્રોમાંથી જોઈ લેવી.
सुज् - वाऽर्थे संख्या संख्येये संख्यया बहुव्रीहिः । ३-१-१९.
અર્થ:- સુપ્ - વાર અર્થમાં, વા-વિકલ્પ કે સંશય અર્થમાં વર્તતા સંખ્યાવાચી નામ સંધ્યેય અર્થમાં વર્તતાં સંખ્યાવાચી નામની સાથે ઐકાર્ય જણાતો હોય તો બહુવ્રીહિ સમાસ થાય છે.
संख्येय
ગણવા લાયક પદાર્થ. ઘટ-પટ વગેરે.
–
-
સૂત્ર સમાસ:- સુન્ હૈં વા ૬ - મુખ્વૌ. (ઇ.દ્વ.)
મુખ્વો: અર્થ: - મુખ્વાર્થ:, સ્મિન્. (ય.ત.)
વિવેચનઃ- દિઃ વશ દિશા:
–
=
બે વાર દશ (વીશ) ઘટાદિ.
સુવ્ પ્રત્યયાન્ત દ્વિ નામ વાર અર્થમાં છે તેથી સંધ્યેય અર્થમાં વર્તતાં સંખ્યાવાચી દ્દશન્ નામની સાથે આ સૂત્રથી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે.
: વા - દ્વિત્રાઃ = બે અથવા ત્રણ ઘટાદિ.
દિ નામ વિકલ્પ અર્થમાં છે તેથી સંધ્યેય અર્થમાં વર્તતાં ત્રિ નામની સાથે આ સૂત્રથી સમાસ થયો છે. ‘‘આશમ્ય: સંવ્યા સંધ્યેયે વર્તતે ન સંધ્યાને" ।
(દશની અવિધ (અઢાર) સુધીની સંખ્યા સંખ્યેય અર્થમાં વર્તે છે. સંખ્યાન અર્થમાં નહીં) આ ન્યાયથી એકથી અઢાર સુધીની સંખ્યા સંધ્યેય અર્થમાં વર્તે છે. ઓગણીસ શબ્દ માટે પણ જો નવશન્ શબ્દ વાપરીએ તો સંધ્યેય અર્થમાં ગણી શકાય. અને જો જોવિશતિ
