________________
૨૦૨
સ ્ નામની સાથે કહ્યુ... ૩-૧-૪૯ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. શ્વત્, શ્રૃતિ અને નૃત્ત કારકવાચક નામ હોવાથી આ સૂત્રથી પૂર્વનો સ્વર દીર્ઘ થયો છે.
પરીતત્ માં તન્ના સ્ નો ૫માંૌ ૪-૨-૫૮થી લોપ થયા પછી હ્રસ્વસ્થ... ૪-૪-૧૧૩ થી ૢ નો આગમ થયો છે.
નહિ, વૃત્તિ વગેરે સામ્યન્ત છે અને ૌ પણ સપ્તમ્યન્ત છે. બંનેનો વિશેષણ વિશેષ્યભાવનો સંબંધ છે. નહ્યાદ્રિ વિશેષ્ય છે અને છો વિશેષણ છે.
ધગ્યુપસર્વસ્વ વહુતમ્ । રૂ-૨-૮૬.
અર્થ:- ઉપસર્ગનો અન્ત્યસ્વર પણ્ પ્રત્યયાન્ત નામ ઉત્તરપદમાં હોય તો બહુલતાએ દીર્ઘ થાય છે.
વિવેચનઃ- નીìવઃ, નીવાર: નિ અને પત્રન્ત સેવ અને વાર નામનો તિ.. ૩-૧-૪૨ થી તત્પુરુષ સમાસ થયો છે. અને લગ્ પ્રત્યયાન્ત ઉત્તરપદ પરમાં હોવાથી આ સૂત્રથી પૂર્વનો સ્વર દીર્ઘ થયો છે.
બહુલતા એટલે = વિત્પ્રવૃત્તિ:, વિપ્રવૃત્તિ: ।
વિદ્વિમાળા, વિચરેવ ।।
(૧) વિપ્રવૃત્તિ: - નીવત્તે, નીવાય, નીમાર્ગ:, પ્રાવાર વગેરે. (૨) વિપ્રવૃત્તિ: - વિષાવઃ, નિષાવઃ, પ્રમાવઃ, પ્રહાર: વગેરે. (૩) વિત્તિમાષા - પ્રતિવેશ:-પ્રતીવેશ, પ્રતિવોધ:-પ્રતીોધ:, પરિણામપરીળામ:, અતિસાર-અતીસાર, અતિવાર:-અતીવાર વગેરે. (૪) વિવન્યજ્ પ્રાસાદ્દ: (ગૃહ) પ્રલાવ: (મહેરબાની)
નીહાર (હિમ) નિહાર (મળ) વગેરે.
બહુલતામાં આ ચાર પ્રકારની પ્રવૃત્તિ છે.
