________________
૧૯૩
નો લોપ થવાથી મુષ્ટિમુષ્ટિ થયું. અને આ સૂત્રથી રૂવન્ત મુષ્ટિ ઉત્તરપદમાં હોવાથી પૂર્વના મુષ્ટિ નામનો દીર્ઘ અને આ આદેશ થવાથી મુીમુષ્ટિ, મુામુષ્ટિ થયું છે.
अस्वर इति किम् ? अस्यसि અત્તિ અને અત્તિ નામનો તત્રાવાય... ૩-૧-૨૬ થી અવ્યયીભાવ સમાસ થયો છે. ન્ યુદ્ધે ૭-૩-૭૪ થી સમાસના અન્તે રૂર્ પ્રત્યય થયો છે. અવર્ષે... ૭-૪-૬૮ થી અસિ ના રૂ નો લોપ થયો છે. પણ ત્તત્ત ઉત્તરપદ સ્વરાદિ હોવાથી આ સૂત્રથી દીર્ઘ કે આ આદેશ થતો નથી.
દવિષ્યષ્ટન: પાને । રૂ-૨-૭૩.
અર્થઃ- વિષુ (ઘી) અર્થ ગમ્યમાન હોય તો પાત્ત ઉત્તરપદમાં હોતે છતે અન્ નામનાં અન્ત્યવર્ણનો દીર્ઘ આદેશ થાય છે.
વિવેચનઃ- અષ્ટાપાત્તમ્ (વિ:) અન્ અને વાત નામનો સંવ્યા... ૩-૧-૯૯ થી દ્વિગુ સમાસ થયો છે. અને આ સૂત્રથી હિવ અર્થ ગમ્યમાન હોવાથી અષ્ટત્ નો અન્ત્યવર્ણ દીર્ઘ થયો છે. हविषीति किम् ? अष्टकपालम् અન્ અને ઋષાત નામનો સંવ્યા... ૩-૧-૯૯ થી દ્વિગુ સમાસ થયો છે. અહીં હવ અર્થ ગમ્યમાન નથી પણ "યજ્ઞમાં હોમવાનું અન્ન" અર્થ છે. તેથી આ સૂત્રથી અર્ નો અન્ત્યવર્ણ દીર્ઘ થયો નથી.
कपाल इति किम् ? अष्टपात्रं हविः અન્ અને પાત્ર નામનો સંધ્યા... ૩-૧-૯૯ થી દ્વિગુ સમાસ થયો છે. અહીં હવ અર્થ ગમ્યમાન છે. પણ ઉત્તરપદ વાત નથી. પાત્ર છે. માટે આ સૂત્રથી અષ્ટસ્ નો અન્ત્યવર્ણ દીર્ઘ થયો નથી.
અન્ માં સ્ નો લોપ નામ્નો... ૨-૧-૯૧ થી થયા પછી જો આ સૂત્રથી અઁ નો આ દીર્ઘ કરીએ તો મૈં નો લોપ થયેલો છે તે આ દીર્ઘરુપ પરિવિધમાં અસત્ થવાથી ર્ છે એમ મનાશે. તો પછી અન્ત્યવર્ણ સ્નું દીર્ઘત્ત્વ પ્રાપ્ત ન હોવાથી હવે દીર્ઘપણું કેવી રીતે થાય ? તો "અન્ત્યવાધે અન્યસદ્રેશસ્ય (પાન્ત્યસ્ય)" એ ન્યાયથી ઉપાત્ત્વ ઞ નો દીર્ઘ આ થયા પછી ર્ નો લોપ કરવો.
