________________
૧૦૪
થયો છે. તેનો આ સૂત્રથી એકાર્થક વિક્લ્પ થયો છે.
ધિકૃતમ્, ધિકૃતે - અહીં વ્યંજનવાચક ધિ નામનો તેના સજાતીય વ્યંજનવાચક ધૃત નામની સાથે વાર્થે.... ૩-૧-૧૧૭ થી દ્વન્દ્વ સમાસ થયો છે. તેનો આ સૂત્રથી એકાર્થક વિક્લ્પ થયો છે. (વ્યંજન = ઘીદાળ-શાક વગેરે)
આ સૂત્રમાં બ.વ. વ્યાપ્તિ માટે છે. વ્યાપ્તિથી એ જણાય છે કે તરૃ......૩-૧-૧૩૩ થી પશુવાચક નામ બ.વ.માં હોય તો જ ઇતરેતર અને સમાહાર બંને સમાસ થાય છે તેનો બાધ કરીને પણ પશુવાચક નામ બ.વ. માં ન હોય તો પણ ઇતરેતર અને સમાહાર બંને સમાસ કરવા માટે જ સૂત્ર બ.વ.માં છે.
બીજુ આ બંને સમાસો વાર્થે... ૩-૧-૧૧૭ થી સિદ્ધ જ હતાં છતાં સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું તેથી નિયમ થયો કે પશુવાચક નામ અને વ્યંજનવાચક નામ પોતપોતાના સજાતીયની સાથે હોય તો જ ઇતરેતર અને સમાહાર દ્વન્દ્વ બંને સમાસો થાય અને સજાતીયની સાથે ન હોય તો નાર્થે... ૩-૧-૧૧૭ થી માત્ર ઇતરેતર દ્વન્દ્વ જ થાય. દા.ત. ગોજી ના મોનો. (ગાય અને માણસ.) ધિ = નથ ધ્યુ. (દહીં અને ઊંટ) અહીં વિજાતીય સાથે હોવાથી સમાહાર દ્વન્દ્વ સમાસ થયો નહીં.
-
ત-તૃળ-ધાન્ય-મૃગ-પક્ષિળાં વદુત્ત્વ । રૂ-૨-૩૩.
અર્થ:- તરૂવાચક, તૃણવાચક, ધાન્યવાચક, મૃગવાચક અને પક્ષિવાચક નામો બ.વ. માં હોય તો પ્રત્યેક નામોના સજાતીયવાચક નામની સાથે દ્વન્દ્વ સમાસ થયો હોય તો વિકલ્પ એકાર્થક થાય છે.
સૂત્ર સમાસઃ- તરવૠતૃબાનિ ચ ધાન્યનિ 7 મૃાથ પક્ષિળશ્ચ ધાન્યįાપક્ષિળ:, તેષાં. (ઈ...)
-
તતૃ
વિવેચનઃ- ક્ષિપ્રોધમ્, ક્ષિપ્રોધા: અહીં બ.વ.માં વર્તતાં તરૂવાચક ખ઼ક્ષ નામનો તેના સજાતીયવાચક ચક્રોધ નામની સાથે વાર્થે... ૩-૧૧૧૭ થી દ્વન્દ્વ સમાસ થયો. અને આ સૂત્રથી વિકલ્પે એકાર્થક થયો
