________________
૧૧૮
અર્થ :
।
ઉદા. -
છે આદિમાં જેને અને ચતુર્થ વ્યંજન છે અન્તે જેને એવાં થા ધાતુનાં આદિત્નો, ત કારાદિ, થ કારાદિ, મેં કારાદિ અને ઘ્વ કારાદિ પ્રત્યય પર છતાં ચતુર્થ વ્યઞ્જન થાય છે. સૂત્રસમાસ : તથ થઇ કૃતિ તથી તો: ! (ઈ.&.) પત્ત:, પત્થ:, ધત્મ:, ધૃદ્ધે । થા = ધારણ કરવું યા+તમ્ વિ. પ્રત્યયો. યાયા+તમ્ - હવ:શિતિ ૪.૧.૨ થી દ્વિત્વ. ઘણા+તમ્ – હ્રસ્વઃ ૪.૧.૩૯ થી પૂર્વનો થા હુંસ્વ. ધા+તમ્ - દ્વિતીય તુર્યયો.... ૪:૧.૪૨ થી ધ્ નો વ્. પ્+તમ્ - નથાત: ૪.૨.૯૬ થી થા નાં આ નો લોપ. થ+તમ્ આ સૂત્રથી આદિ ર્ નો ચતુર્થ પ્.
થત્તમ્ - અયોને પ્રથમો... ૧.૩.૫૦ થી તત્ ની પૂર્વનાં ધ્ નો ત્ –
-
વિવેચન :
એવો પ્રત્યય હોય તો જ થશે. પરંતુ અહીં ધ્ન: માં નહીં થાય. 7 એ સ્ક્વોઃ પછી મૂકેલ છે. તેથી ઉપરથી પદાન્તની અનુવૃત્તિ આવે છે. નહીંતર ‘સ્ક્વો:' નાં ગ્રહણથી અટકી જાત. યાલોજી ૨.૧.૭૮
જવાબ :
ધત્તઃ વસ્ થત્વઃ, વત્સઃ ।
ધદ્ધે માં તૃતીયતૃતીય... ૧.૩.૪૯ થી ધ્ નો થયો તેટલું વિશેષ... તથોÊતિ વિમ્ ? ધ્વઃ । • વત્ પ્રત્યય પરમાં છે. તેથી આ સૂત્ર ન લાગ્યું.
-
ચતુર્થાન્તથૈવ – પાતિ । અહીં ધાતુ ર્ આદિવાળો હોવાછતાં વતુર્થાંન્ત નથી પણ અન્તે આ છે તેથી આ સૂત્ર ન લાગ્યું.
પ્રશ્ન – ઉપરના સૂત્રમાં થત્ ધાતુનો સમાવેશ થઈ જતો હતો. તો પછી આ સૂત્ર જુદું શા માટે બનાવ્યું ?
ઉપરનાં સૂત્રમાં પાન્ત હતું. તેની અનુવૃત્તિ અહીં અટકાવી દીધી અને ત્ કારાદિ ણ્ કારાદિ પ્રત્યય વધાર્યા માટે આ સૂત્ર જુદું રચ્યું. તોશ કરી ચ કારથી ઉપરથી ોઃ ની અનુવૃત્તિ લીધી. નહીંતર તથો: અહીં નવું ગ્રહણ કર્યું તેથી ‘સ્ક્વો:’ની અનુવૃત્તિ અટકી જાત. થાત્ માં ણ્ અનુબંધ સહિત લીધો છે. તેથી યન્તુવન્ત માં આ સૂત્ર ન લાગે.
