________________
૮૮
સૂત્ર
અર્થ :
:
વિવેચન :
સૂત્ર :
અર્થ :
કર્યો,કે ર્ થી પરમાં શિદ્ આવે તો દ્વિત્વરૂપ ન થાય તેથી ૧૩-૩૧ નું આ સૂત્ર અપવાદ સૂત્ર છે.
પુત્રસ્યાડડવિન્ – પુત્રાહિત્યાોણે (૧-૩-૩૮)
સાવિત્ અને પુત્રાવિત્ શબ્દ પરમાં આવતાં પુત્ર શબ્દમાં રહેલા ત્ નો આક્રોશ નો વિષય જણાતો હોય તો દ્વિત્વરૂપ થતો નથી. આ સૂત્ર ૧ જ જગ્યાએ લાગે ત્ + ર્
= ૧
(૧) પુત્રાવિની ત્વમસિ પાપે ! અહીંૐ એ અદીર્ધ સ્વરથી પરમાં ર્, હૈં ને સ્વર વર્જીને ત્ છે.તેનાથી પરમાં ર્ એ અસંયુક્ત વ્યંજન त् છે. તેથી તે ને દ્વિત્વરૂપની પ્રાપ્તિ ૧-૩-૩૨ ‘‘પ્રીત્િ વિરામૈવ્યાને' થી હતી,તેનો આવિત્ ઉત્તરપદમાં આવતાં આ સૂત્રથી નિષેધ થયો.તેથી ત્ દ્વિત્વરૂપ થયો નહીં. આક્રોશ હોવાથી.
(૨) પુત્રપુત્રાહિની મવ! = અહીં પણ ઉપરના ઉદાહરણ પ્રમાણે ૧-૩-૩૨ થી પ્રાપ્તિ હતી પરંતુ પુત્રાદ્દિની ઉત્તરપદમાં આવતાં આક્રોશ વિષયમાં આ સૂત્રથી નિષેધ થતાં પુત્ર ની અંદર રહેલા ત્ નો ત્વિરૂપ થયો નહીં.
જો આક્રોશ વિષય ન હોય તો, વિન્ કે પુત્રાવિત્ શબ્દ ઉત્તરપદમાં આવે તો મૈં નું દ્વિત્વરૂપ થાય છે. જેમકે (૧) पुत्त्रादिनी शिशुमारी, पुत्रादिनी शिशुमारी (२) पुत्त्रपुत्रादिनी નાની, પુત્રપુત્રાહિની નાની ! અહીં ૧-૩-૩૨ થી દ્વિત્વરૂપ વિકલ્પે થયું.
નાં મુવમઁડોડપવાને (૧-૩-૩૯)
અપદમાં રહેલા મૈં અને ત્ નો ઘુટ્ વર્ગ પરમાં આવતાં નિમિત્તનો જ અંત્ય અક્ષર થાય છે.
સૂત્રનોસમાસ- મTM નશ્વ કૃતિ મ્નૌ (ઈતરેતર દ્વન્દ્વ.) અહીં સૂત્રમાં ‘‘Æાં’’
બ.વ. છે.
ઘુટાત્ વર્ગઃ કૃતિ ઘુનઃ તસ્મિન્ ધ્રુવને (ષષ્ઠી. ત પુ.)
