________________
૪૪
ઉત્તર- સાધનિકા કર્યા પછી પણ જે ધાતુ B કારાદિ અને ો કારાદિ થતાં હોયતો પણ આ સૂત્ર લાગે છે. દા. ત. પરા+ોષતિ અહીં ૐધ્ ધાતુ છે. પણ સાધનિકા કર્યા પછી ‘ોષતિ' એટલે ો કારાદિ થવાથી ૩ વર્ણનો લુક્ થયો.
અહીં સૂત્રમાં ‘છ્યોતિ’ એટલે ૬ કારાદિ અને ડ્યો કારાદિ ધાતુ જ લેવાં એવું જણાવ્યું નથી, છતાં ઉપસર્ગનાઝ વર્ણનો લોપ કરવાનું કહ્યું છે. તેથી અર્થાપત્તિથી જ ધાતુનું ગ્રહણ નકકી થઈ જાય છે. કારણ કે ઉપસર્ગ ધાતુના સંબંધે જ થાય છે. વા નામ્નિ (૧-૨-૨૦)
ઉપસર્ગના ૪ વર્ણનો ઘુ કારાદિ અને ો કારાદિ નામ ધાતુ પર છતાં વિક્લ્પ લુક થાય છે.
વિવેચન : - આ સૂત્ર ઉપરના સૂત્રનો (૧-૨-૧૯) નો અપવાદ છે. ઉપરના સૂત્રથી નિત્ય લુની પ્રાપ્તિ હતી. આ સૂત્ર નામ ધાતુ પર છતાં વિકલ્પે લુક્ કરે છે. આ સૂત્ર ચાર સ્થાને લાગે છે. 3I+છુ, ગ+પુ, ગ્ર+ગો, ગ+મો
:
અર્થ:
સ્ કૃતિ અહી‘‘માવ્યયાત્.” (૩-૪-૨૩)થી વયમ્, ‘વયનિ’ (૪-૩-૧૧૨) થી થવાથીીયતિ, હવેઽપ+હોયતિ આ સૂત્રથી ૪ નો લુ થવાથી પેનયતિ વિક્લ્પ ‘વૈત્’ (૧-૨-૧૨) થી પૈનયતિ, એજ પ્રમાણે ઓષધમ્ રૂઘ્ધતિ ओषधीयति प्र + ओषधीयति = प्रोषधीयति, प्रौषधीयति પરા+હ્રીયતિ= પરેવીયતિ, પીયતિ, પરા + ોષધીયતિ परोषधीयति, परौषधीयति.
=
=
વિવેચન: અહીં નામ્નિ એ ધાતુનું વિશેષણ હોવાથી, નામ છે અવયવ જેનો એવો ધાતુ એટલે નામધાતુનું ગ્રહણ કરવું (ઝ વર્ગની સંધિ પૂર્ણ.) વવિસ્વે સ્વરે યવરલમ્ (૧-૨-૨૧)
સૂત્ર:
અર્થ:- રૂ વર્ણ, ૩ વર્ણ, ઋવર્ગ અને હૈં વર્ણનો અસ્વ સ્વર પર છતાં ‘યથાસદ્રવ્યમનુવેશઃ સમાનામ્'' એ ન્યાયથી અનુક્રમે યૂ.વ્.ર્
