________________
૧૦૨
વિવેચન :
સૂત્ર :
અર્થ :
વિવેચન :
આવતાં વિસર્ગ જ થાય છે.
૧૩.
આ સૂત્ર ૧૩ જગ્યાએ લાગે.ર્ x ૧૩અઘોષ વ્યંજન (૧) પુરુષઃ સરુવઃ = અહીં પુરુષ + સિ ‘‘સોરુઃ’' થી સ્ નો ર્ થયો.તેનો આ સૂત્રથી અઘોષ એવો ત્ પરમાં છે.અને એ ત્ થી પરમાં શિદ્ એવો ર્ છે.તેથી વિસર્ગ થયો. (૨) સર્પિ: સાતિ = અહીં સર્પિણ્ માં ‘‘સોરુઃ’' થી સ્ (૪) ને અસત્ માનીને સ્ થયો છે. તે ર્નો આ સૂત્રથી સ્ એવો શિલ્ પરમાં છે જેને એવો અઘોષ વ્ પર છતાં વિસર્ગ થયો. (૩) વાસઃ ક્ષૌમમ્ અહીં વાસત્ ના સ્ નો “સોરું:' થી ર્ થયો.તે આ સૂત્રથી ધ્ પરમાં છે જેને એવો ૢ પર છતાં વિસર્ગ થયો.
=
प्सातम् પ્રશ્ર્વિક્
(૪) અદ્રિ સાતમ્ અહીં સવિસ્ ના સ્ નો સોરુઃ થી ર્ થયો.તે ર્ નો - આ સૂત્રથી શિટ્ એવો સ્ પર છે જેને એવો અઘોષ વ્ પર છતાં વિસર્ગ થયો.
.
અહીં અઘોષ પર આવતાં ૧-૩-૫૩ થી સિદ્ધ જ હતું.છતાં પણ સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું,તેથી નિયમ થયો કે સિદ્ધે સતિ પ્રારંભો નિયમાર્થઃ '' એ ન્યાયથી જો શિલ્પરમાં હોય એવો અઘોષ પરમાં આવે તો વિસર્ગ જ થાય.જીહ્મામૂલીય, ઉપધ્માનીય કે શ્--સ્ વિગેરે (૧-૩-૫, ૧-૩-૭)થી નહિં થાય. વ્યત્યયે સુણ્ વા (૧-૩-૫૬)
વ્યત્યય = ઉપરના સૂત્રથી ઉલટું, એટલે કે અઘોષ પરમાં છે જેને એવો શિલ્ પર છતાં પદાન્તે રહેલા ર્ નો લુક વિકલ્પે થાય છે. આ સૂત્ર ત્રણ જગ્યાએ લાગે. ર્ + શિલ્ = ૩
(૧) ચક્ષુથ્યોતતિ = ઘન્નુર્ + થ્યોતતિ ‘“સોરુ' થી સ્ નો ર્ થયો. તે ર્ નો આ સૂત્રથી અઘોષ એવો = પરમાં છે જેને એવો શિ)પરમાં આવતાં વિકલ્પે લોપ થયો. (૨)ચક્ષુષ્યોતતિ = ચક્ષુસ્ + ૨ વ્યોતતિ થી ‘સોરુ’’ થી
