________________
ઋષાયયકાર-૪૦ : तेसि सरूवं भेओ, कालो गइमाइणो य भणियव्वा । . पत्तेयं च विवागो, रागद्दोसत्तभावो अ ॥ २८२ ॥
તે કષાયોનું સ્વરૂપ, તેમના ભેદ, તેમની સ્થિતિ-કાળ, અને તેમની ગતિ પ્રમુખ, તેમજ પ્રત્યેકે તેમનો ફળવિપાક અને તેમનું રાગદ્વેષપણે થતું પરિણમન એ સર્વે વિષયો અત્ર ચર્ચવા યોગ્ય છે. પ્રથમ કષાય શબ્દનો વ્યુત્પત્યર્થ કરે છે. ૨૮૨. कम्मं कसं भवो वा, कसमाओं सिं जओ कसायाओ । संसारकारणाणं, मूलं कोहाइणो अ ते अ ॥ २८३ ॥
કષ એટલે કર્મ અથવા ભવ. તે કર્મ અથવા ભવનો આય એટલે લાભ જેથી થાય તેનું નામ કષાય છે. તેથી તે ક્રોધાદિક કષાય અસંયમાદિક સંસારવૃદ્ધિજનક કારણોના મૂળ કારણરૂપ છે. ૨૮૩. कोहो माणो माया, लोहो चउरो वि हुँति चउ भेया । अण अप्पच्चक्खाणा, पच्चक्खाणा य संजलणा ॥२८४॥
ક્રોધ, માન, માયા, લોભ એ ચાર કષાયો પણ અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાની, પ્રત્યાખ્યાની અને સંજ્વલન રૂપે ચાર ચાર પ્રકારના છે. ૨૮૪. बंधति भवमणंतं, तेण अणंताणुबंधिणो भणिया । एवं सेसावि इमं, तेसिं सरूवं तु विन्नेयं ॥ २८५ ॥
-
૮૪
श्री पुष्पमाला प्रकरण
