Nyayavinshika

SR No.: 005793
Original Sutra Author: N/A
Author: Abhayshekharsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2013
Total Pages: 370
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 82

'अहं न रूपवान्' इति वाक्यस्य व्यवहाराननुरोधित्वम्
लोकाबाधितार्थबोधकत्वस्याक्षततया कथं न व्यवहारनयानुरोधित्वम् ?
ननु तथापि ‘अहं न रूपवान्' इत्यादिकस्य तु व्यवहारनयाननुरोधित्वं स्यादेव, 'अहं गौरः' इत्यादि लोकप्रतीतिबाधितार्थबोधकत्वादिति चेत् ? कः किमाह ? अस्माकमपि तस्येष्टत्वात्। अयम्भावः 'अहं देहभिन्न आत्मा, अतोऽहं न रूपवान्' इत्यादिभावनायाः पुनः पुनरभ्यासानन्तरमेव कस्यचिद् देहात्मभेदं संवेदयितुकामस्य साधकस्य 'अहं न रूपवान् ' इत्यादि संवेदनं समुत्तिष्ठति । ततश्च यतोऽत्र पुनः पुनर्भावनाया आवश्यकत्वं, अतस्तस्य व्यवहारनयाननुरोधित्वं, लोकसिद्धार्थसंवेदनार्थं पुनः पुनर्भावनाया अनावश्यकत्वात् ।
ननु 'अहं न रूपवान्' इत्यत्र 'अहं 'शब्देन केवलस्यात्मन एवोपस्थितिः, न तु शरीरानुविद्धस्यात्मनः, तस्य गौरादितया रूपाभावस्य बाधितत्वात् । ततश्च 'आत्मा न रूपवान्' इत्यस्य व्यवहारानुरोधित्वे 'अहं न रूपवान्' इत्यस्य कथं न व्यवहारानुरोधित्वमिति શ્વેત્ ? મૃત્યુ भ्रमरस्य भ्रमरत्वेनोपस्थितौ झटिति तत्र लोकप्रसिद्धं कृष्णवर्णवत्त्वमेवोपतिष्ठते, उपतिष्ठमानस्यैतस्य कृष्णवर्णवत्त्वस्य यावद् ज्ञानाद् विषयतया न व्यवच्छेदो न
-
-
६९
શંકા - છતાં પણ, ‘હું રૂપવાન નથી’ વગેરે વાક્ય વ્યવહારનયાનુસારી નહીં જ બને, કારણ કે ‘હું ગોરો છું' વગેરે લોકપ્રતીતિથી બાધિત જે ‘રૂપાભાવવાન્ હું છું' એવો અર્થ, તેનું બોધક છે.
સમાધાન - આમાં ક્યાં વાંધો છે ? અમને પણ એ માન્ય જ છે. આશય એ છે કે ‘હું દેહભિન્ન આત્મા છું, માટે હું રૂપવાનૢ નથી' આવી ભાવનાને વારંવાર ભાવિત કર્યા બાદ જ દેહ અને આત્માના ભેદને સંવેદવાને ચાહતા કોઈક સાધકને ‘હું રૂપવાન્ નથી (પણ અરૂપી છું)' વગેરે સંવેદન સંવેદાય છે. એટલે આ માટે વારંવારની ભાવના જે આવશ્યક છે તેથી જણાય છે કે એ વ્યવહારનયાનુસારી નથી, કારણ કે લોકસિદ્ધ બાબતના સંવેદન માટે ફરી ફરી ભાવના જરૂરી હોતી નથી. (એ તો સહજ સંવેદનવાળી હોય છે.)
શંકા - ‘હું રૂપવાન્ નથી' આમાં ‘હું' શબ્દથી કેવળ આત્માની ઉપસ્થિતિ થાય છે, નહીં કે શરીરાનુવિદ્ધ આત્માની, કારણ કે શરીરાનુવિદ્ધ આત્મા તો ગોરો વગેરે હોવાથી ત્યાં રૂપાભાવ હોવો બાધિત છે. એટલે કેવળ આત્માનો જ ઉલ્લેખ કરી એમાં રૂપાભાવને જણાવનાર ‘આત્મા રૂપવાનૢ નથી’ એવું વાક્ય જો વ્યવહારનયાનુસારી છે, તો ‘હું રૂપવાન્ નથી’ એવું વાક્ય પણ શા માટે વ્યવહારનયાનુસારી ન કહેવાય ? એ પણ કેવળ આત્મામાં રૂપાભાવનું બોધક જ છે ને !